Wouter’s hypocrisie

Wouter Bos is niet alleen losgeslagen – zie deze eerdere post – maar is nu zelfs wóest. Woest op Paul Tang, tot voor kort een gewaardeerd lid voor de PvdA in de Tweede Kamer. Tang uitte in een essay voor de denktank Waterlandstichting kritiek op de positie waarin de PvdA zichzelf geplaatst heeft onder leiding van Bos. Hij wist dat hij daarmee zijn kans om opnieuw hoog op de kandidatenlijst verspeelde tijdens de volgende Kamerverkiezingen. Want dat soort kritiek mag niet van de partijleider. “Dat soort PvdA’ers moet hun mond houden”, schmierde een woeste Bos, gevraagd naar een reactie op het stuk van Tang. Maar Bos heeft de problemen in zijn partij aan zichzelf te wijten. Als íemand zijn biezen moet pakken, is hij het.

De PvdA is inhoudsloos, heeft geen ideeën en surft pragmatisch mee op iedere passerende golf. Sinds de partij onder Wim Kok de ideologische veren afschudde, is de partij haar kompas kwijt. Net als D66 gedijt de partij goed in de oppositie, maar eenmaal aan de macht blijkt hoezeer de partij worstelt met het gebrek aan ideologie en identiteit. Ik heb het hier al vaker betoogd: door het open, pragmatische karakter van de partij trok het mensen uit diverse politieke windrichtingen aan.

De mega-overwinning tijdens de gemeenteraadverkiezingen van 2006 versnelde dat proces. De PvdA kwam bijna overal in het land met grote meerderheden in bestuurscolleges en moest mensen aantrekken om posities te vullen. Mensen aan wie lang niet altijd de juiste vragen gesteld werden, of de juiste antwoorden gaven. Met als gevolg dat weer een veelvoud aan interpretaties van wat sociaal-democratie is de partij binnentrad en direct relatief hoge posities kregen in die partij, als raadslid of als wethouder.

Geen keuze
Tegelijkertijd liet Bos de vernieuwing van de PvdA liggen. Hij weigerde de opdracht uit te voeren die hij bij zijn verkiezing tot partijleider meekreeg. Hij had beloofd de partij weer een ideologisch kader te geven. Smoel. Overtuiging. Maar in plaats daarvan kwam hij na een paar maanden met een set beginselen die van toepassing zou kunnen zijn op iedere middenpartij in Nederland. Iedereen moet recht hebben op een fatsoenlijk bestaan, en meer van dat soort platitudes die zowel op Groenlinks als D66 als het CDA als de VVD zouden kunnen slaan. Maar er stond wéér niet in welke overtuiging die beginselen schraagde.

Bos koos ervoor geen keuze te maken. De PvdA verkeert al jaren in een spagaat, tussen de linker- en de rechtervleugel. Links de oudere blanke mannen die naar de SP neigen en overal ‘njet!’ op zeggen, rechts de jongere, vrijzinnige sociaal-democraten die net zo makkelijk overstappen naar D66 als zij vinden dat de PvdA te weinig onderneemt tegen Geert Wilders.

Bos lijkt inmiddels wél een keuze te hebben gemaakt. Hij verdedigt nu de verhoging van de AOW-leeftijd van 65 naar 67 met volle overtuiging. Verbijsterd staart de linkervleugel hem aan, als vaste klanten van een slager die op een ochtend ontdekken dat hun slager op tofu is overgestapt.

Bos heeft geen kleren
De partijleider volgt nu zijn eigen neus. Critici van de linkervleugel waren altijd al argwanend over Bos. Wars van ideologie, binnengehaald tijdens de ideologieloze jaren ’90 van de PvdA, toen Kok dansend op de vulkaan de rode veren afschudde. Bos bewijst nu het gelijk van die critici. Want wat heeft Bos al die tijd wel niet verkend? Komt er een progressieve golf voorbij, dan springt Bos erop. De ene keer omarmt hij de Derde Weg, de andere keer omarmt hij het Zweedse model en toont hij zich een Scandinavische sociaal-democraat, en weer een andere keer spreekt hij lovend over het Deense sociale model. Tegenwoordig schijnt hij nogal opgewonden te raken van wat Barack Obama roept.

Het is iedere keer wat anders. Bos toont zich een executive manager uit het middenkader, iemand die als staatssecretaris of als minister goed werk verzet, maar de grote lijnen moeten voor hem uitgelegd worden. Voor ideologische creativiteit hoef je bij hem niet te zijn, een pragmatisch lijstje beleidspunten kunt u krijgen. Hij is geen denker, maar de afgelopen anderhalf jaar is hij steeds eenzamer geworden. Vrienden van weleer, ideologische sparring partners, klagen dat ze hem nauwelijks zien. En als hij ze ziet, neemt hij bijzonder weinig van ze aan, want hij kan niet zo goed meer tegen kritiek.

Tegen die achtergrond neemt Bos mensen als Paul Tang de maat. Misschien dat Tang het politieke equivalent van ‘suicide by cop’ verkoos boven zich terugtrekken; zijn essay, met daarin enkele nauwelijks verhulde aanvallen op het gebrek aan leiderschap van Bos, was een gefrustreerde, bozige manier om de deur dicht te gooien, maar niet zelf de trekker over te hoeven halen. Nee, dat liet hij over aan Bos.

Hypocrisie
Maar Bos toont zich een hypocriet. Eerst voert hij zijn opdracht niet uit, daarna brengt hij de partij jarenlang in ideologische verwarring, vervolgens ontwijkt hij zijn leiderschapsrol op cruciale momenten – zoals het heft in handen nemen om de fractie te dwingen rampenpiloot Mariëtte Hamer te vervangen – en nu is het te laat om Bos te vervangen. Een publieke leiderschapscrisis is het laatste dat de PvdA kan gebruiken, zo vlak voor de gemeenteraadverkiezingen.

De leider laat het in moeilijke tijden afweten, maar de ondergang van zijn partij is niet zijn schuld. Onder zijn leiding draaide de PvdA op alle fronten. Geen compromis was Bos te dol.  Maar voor zijn fouten moeten anderen kennelijk boeten. De Zonnekoning weet het beter.

Kok II
Bos gokt erop dat hij het kunstje van Kok uit 1994 opnieuw kan uithalen. Kok was toen ook de gebeten hond dankzij de WAO-affaire, en verloor de daaropvolgende verkiezingen, maar werd tóch premier. Bij de volgende verkiezingen, in 1998, won Kok de verkiezingen. Dat wil zeggen: hij haalde een groot deel van de stemmen terug die hij vier jaar eerder verloor. Maar overigens niet allemaal. Bos heeft de PvdA in 2003 uit het slop getrokken, na de verwoestende nederlaag tegen Pim Fortuyn, en hij is ervan overtuigd dat hij het kunstje kan herhalen.

Welnu, de PvdA gaat de komende gemeenteraadverkiezingen gigantisch verliezen, en het is voor die partij te hopen dat genoeg mensen na die nederlaag de moed bijeen rapen om de naakte keizer van zijn troon te stoten. Want in tegenstelling tot Kok mist Bos kennelijk het zelfinzicht dat hem zou moeten doen inzien dat hij het kunstje niet kán herhalen. Hij heeft zichzelf teveel beschadigd, het vertrouwen in hem is weg, het vertrouwen dat hij als minister – en niet als partijleider! – kreeg toen hij banken redde zal hem en de PvdA niet meer helpen.

Het einde
Bos leidt de PvdA de gemeenteraadverkiezingen in, draagt het verlies, en neemt die schandvlek van verloren verkiezingen mee met zijn aftreden als partijleider, opdat zijn opvolger de PvdA met een schone lei de Tweede Kamerverkiezingen in kan leiden.

Dat is de opdracht die de PvdA-leden hebben. En deze afgezette, weggestemde raadsleden en ex-wethouders zullen woedend zijn en hun opdracht niet verzaken, zoals Bos dat wel deed.

Kaj

Communicatiestrateeg en schrijver van het boek ‘Megafoonpolitiek‘. Op Twitter te vinden als @kajleers. Politiek bewust, voormalig financieel-economisch journalist, muziekmaker, professionele kletskous, schrijver. Geeft ook social media-trainingen, denkt graag met je mee over communicatiestrategie. En ja, content is en blijft King.