Het duurde lang. Maar Diederik Samsom ging dan toch door de bocht: hij zette eindelijk zijn joker in. De strafbaarstelling van illegaliteit ging eraan voor €500 miljoen. Waarom? Omdat het moment juist was, het strategische voordelen opleverde – en omdat Samsom  aan macht heeft ingeboet.
‘Symboolpolitiek.’ Zo omschreef Diederik Samsom sinds de vorming van het kabinet Rutte-2 het voorstel voor strafbaarstelling van illegaliteit. Het hele complex van wet- en regelgeving omtrent illegalen en asielzoekers was dusdanig dat het strafbaarstelling-voorstel wat Samsom betreft inhoudelijk nog weinig uitmaakte.
Hij had dus in zijn ogen alle reden om niet te veel waarde te hechten aan het voorstel, sterker nog: die waarde te downplayen. En dat heeft alles te maken met hoe het werkt als je in Den Haag in een regeringscoalitie zit.
Zo’n politieke samenwerking lijkt nog het meest op een wapenstilstand tussen twee partijen. Ze hebben samen besloten de andere vijanden op het slagveld af te weren, maar moeten wel regelmatig onderhandelen over wie wat krijgt en vooral: tegen welke prijs. Want in Den Haag is niks gratis.
Krijt
Sinds het debakel rond de inkomensafhankelijke zorgpremie stond de VVD bij de PvdA in het krijt. Wie de ander helpt, krijgt een joker.
Samsom en de VVD wisten dat hij zijn joker maar één keer kon inzetten. Daarom daagde de VVD de PvdA keer op keer publiekelijk uit om toch eens te komen praten over de strafbaarstelling van illegaliteit.
Want de VVD wist dat Samsom de joker eigenlijk wilde inzetten bij iets écht groots. Bij een nieuwe overschrijding van de Europese begrotingsregels, bijvoorbeeld, om te voorkomen dat een nieuwe ronde diepe bezuinigingen in de zorg of de sociale zekerheid nodig zouden zijn. En dat wilde de VVD voorkomen.
De VVD probeerde zo de PvdA-achterban op te stoken tegen Samsom. Natuurlijk, de VVD was graag bereid te praten over het voorstel, het was Samsom die dat steeds weigerde. Â Nogal wat PvdA’ers stonken in de geveinsde verbazing van de VVD.
Uiteraard verdedigde Fred Teeven het voorstel tegelijkertijd met verve, om de politieke prijs hoog te houden.
Krediet brokkelt af
Lang wist Samsom zijn partij te overtuigen van de logica van zijn jokerstrategie.
Samsom had immers veel krediet. Hij had in 2012 zo’n beetje in zijn eentje de zekere verkiezingsnederlaag van de PvdA omgezet in een klinkende overwinning. Hij kon dus een potje breken — tot de vernietigende verkiezingsnederlaag in de recente gemeenteraadsverkiezingen.
Delen van de PvdA-fractie voelden zich daarna sterk genoeg om Samsom de wacht aan te zeggen. Bijna tegelijkertijd kreeg de coalitie een meevaller in de schoot geworpen. Het begrotingstekort valt kleiner uit dan verwacht, zo becijferde het CBS, en de economie trekt aan. De druk op Samsom om de joker te bewaren voor ‘iets groots’ nam af.
Tegelijkertijd openbaarde zich een strategische mogelijkheid om in één klap vooral de grote vijand D66 de voet dwars te zetten. Of, zoals iemand in de coalitie het omschreef, “eens een flinke klap uit te delen in het hart van de C3”. En dan met name bij D66.
Aan die partij verloor de PvdA, maar ook de VVD in de gemeenteraden veel zetels op 19 maart. Dat komt vooral door de strategische handigheid van Alexander Pechtold, die de Christenunie en de SGP aan zich bond. De samenwerking bevalt de drie partijen, want tussen hen is nauwelijks electorale overloop. Ze kannibaliseren elkaar dus niet.
Steeds weer waren het de gedoogpartijen onder leiding van Pechtold die de politieke regie naar zich toe trokken en de maat dicteerden voor Rutte en Samsom. Die laatsten waren dat zat en zochten naar een manier om Pechtold, Arie Slob en Kees van der Staaij in het defensief te zetten.
Nurse Ratched
De gedoogpartijen profiteerden vooral van de beeldvorming. Die was dat zij pijnlijke bezuinigingsvoorstellen van VVD en PvdA verzachtten. De ‘Constructieve 3’ als de Florence Nightingale van Den Haag, die Nederland beschermde tegen de boze Nurse Ratched.
En jawel, meteen al bij de bekendmaking van het lager dan verwachte begrotingstekort trokken D66, Christenunie en de SGP hun verpleegsterspakjes aan en begonnen over lastenverlichting en belastingverlagingen om het kabinetsbeleid te verzachten, te betalen uit de meevallers.
VVD en PvdA zagen de kans schoon de rollen om te draaien. Als zÃj die meevallers zouden inzetten, zou dat betekenen dat er geen financiële ruimte meer zou zijn voor de voorstellen van de gedoogpartijen.
En dan speelt de klassieke Haagse wet: als jij bedrag X wilt uitgeven aan een voorstel en er is geen geld voor, dan moet je ergens anders geld bezuinigen om je eigen voorstel te kunnen financieren. Pechtold en de zijnen wisten het in de beeldvorming tot dan toe keer op keer zo te draaien dat de coalitie het impopulaire bezuinigingswerk deed.
Drie vliegen
Wat volgde was het doodslaan van meerdere vliegen in één klap. De PvdA-achterban kreeg het schrappen van de strafbaarstelling van illegaliteit (en de bokkende Senaatsfractie hoeft er nu niet tegen te stemmen). De VVD-achterban kreeg minder nivellering voor midden- en hogere inkomens. En D66, Christenunie en SGP kregen het lid op de neus.
De rollen zijn omgedraaid, de coalitie heeft het initiatief terug in de komende begrotingsonderhandelingen. D66, Christenunie en de SGP moeten hardop zeggen waar zij op willen bezuinigen als zij iets willen. “Laten zij de handen nu maar vuil maken aan impopulaire zaken”, redeneert de coalitie.
En wie weet, misschien wil Groenlinks dit keer wel meedoen. Die partij heeft immers ook 5 zetels in de Senaat, net als D66. Wellicht zal de komende weken blijken dat Slob en Van der Staaij toch niet zo getrouwd zijn met Pechtold.
(Beeld: Creative Commons)
Communicatiestrateeg en schrijver van het boek ‘Megafoonpolitiek‘. Op Twitter te vinden als @kajleers. Politiek bewust, voormalig financieel-economisch journalist, muziekmaker, professionele kletskous, schrijver. Geeft ook social media-trainingen, denkt graag met je mee over communicatiestrategie. En ja, content is en blijft King.