Waar je op moet letten in de CPB-doorrekeningen

Campagnenerds opgelet! Het Centraal Plan Bureau (CPB) komt maandag 1 maart met de doorrekeningen van de plannen die politieke partijen bij hen aangeleverd hebben. Dat kan hier en daar voor verrassingen zorgen voor de partijen én hun achterbannen.

Nu zou je als lezer kunnen denken: ‘ja hállo, Leers, natúúrlijk let ik als verslaggever / campagnemedewerker / politieke junkie op als het CPB doorkomt met de doorrekeningen, wat denk je wel niet?’

Nou, omdat al tot twee keer toe – in 2012 en 2017 – enkele opvallende zaken toch niet opgemerkt werden. Ook niet door partijleden, die bij deze dus ook gewaarschuwd zijn.

Zo sprak de PvdA zich in de periode 2010-2012 luid en duidelijk uit tegen de verhuurdersheffing, wat in feite niks anders is dan een greep in de kas van woningbouwcorporaties om enerzijds de schatkist te spekken en anderzijds de corporaties lam te leggen.

Maar toen in de onderhandelingen met het CPB over de doorrekening bleek dat de PvdA steeds €500 miljoen per jaar tekortkwam in de financiële onderbouwing van het verkiezingsprogramma, draaide de partij en was het vóór de verhuurdersheffing, die het gat moest dichten. Stond niet in het door partijleden geaccordeerde verkiezingsprogramma, wel in de doorrekening – en daarmee dus via de achterdeur alsnog in het verkiezingsprogramma.

Gevolg: toen Diederik Samsom en Mark Rutte aanschoven om het regeerakkoord in elkaar te schuiven, wist de VVD dat de PvdA al ‘om’ was op de verhuurdersheffing, het ging alleen nog over de bedragen. En daardoor kwam de verhuurdersheffing er.

En in 2017 stond in de doorrekening van het CDA ineens de afschaffing van de wet-Hillen, een belastingvoordeel voor huizenbezitters die hun hypotheek al hadden afgelost. Destijds was dat ingevoerd als stimulans om mensen sneller hun hypotheek te laten aflossen. Niks over terug te vinden in het CDA-verkiezingsprogramma maar wél in de doorrekening – en daarmee dus alsnog in het verkiezingsprogramma.

Ook hier werd met kunst- en vliegwerk nog vlug een gat in de financiële dekking van de CDA-plannen gefietst.

De concurrentie ontdekte het allemaal te laat. Dat terwijl een SP in de debatten in 2012 flink had kunnen scoren met de draai van de PvdA op de verhuurdersheffing en een D66 of VVD het CDA stevig had kunnen aanpakken op het invoeren van de ‘aflosboete’, zoals het later geframed werd – maar toen zat het CDA alweer in Rutte-III.

Naast elkaar leggen
Maar waaraan herken je die vluglvlug, gauwgauw ingevoerde nieuwe zaken in de doorrekeningen – behalve dan dat ze niet in het verkiezingsprogramma staan?

Het verdient aanbeveling om op de hoogte te zijn van de ‘menukaart’ van mogelijke bezuinigingen van de Studiegroep Begrotingsruimte, een soort denktank bestaande uit de financiële rekenwondertjes van de verschillende ministeries. De website, en de aanbevelingen door de jaren heen, vind je hier.  

Het is allemaal vrij overzichtelijk – de kaart van het restaurant is de afgelopen jaren hetzelfde gebleven omdat aanbevelingen niet of niet geheel zijn overgenomen.

Maar een goede tip is dus de tabellen per partij in de Keuzes in kaart-doorrekening van het CPB naast deze menukaart leggen en kijken waar overeenkomsten zitten. Dan kan het zijn dat je waarschijnlijk zo’n post te pakken hebt waar de partij een toevlucht toe nam om een gat te vullen.

Let op: dan is het natuurlijk wel belangrijk dat te checken met het verkiezingsprogramma van de partij. Want het kan natuurlijk heel goed zijn dat de partij in kwestie het gewoon eens is met veel van de door ambtenaren gedane voorstellen. Sterker, het gebeurt dat een idee van een partij juist wordt opgenomen in de menukaart.

Dus: leg de doorrekening van het CPB naast de aanbevelingen van de Studiegroep en controleer dan of er ineens beleidsopties uit die aanbevelingen in de doorrekening staan die niet terug te vinden zijn in het verkiezingsprogramma van de partij.

Grote kans dat je dan iets te pakken hebt waar de partij uit nood toe greep – en waar de achterban van de partij het helemaal niet mee eens zou zijn.

Als ze het hadden geweten. Want het voorstel voor het invoeren van een verhuurdersheffing, of het afschaffen van de wet-Hillen? Samsom en Buma zouden door hun respectievelijke partijcongressen met pek en veren de congreszaal zijn uitgezet.