Sarrazin bevrijdt Duitsers van schroom

Thilo Sarrazin heeft voor elkaar wat vele Duitsers niet lukte in de afgelopen 20 jaar: een nationale discussie aanzwengelen over het immigratie- en integratiebeleid. Sarrazin’s observaties over veiligheid en criminaliteit veroorzaakt door allochtonen leiden tot heftige debatten in de media en de politiek. Daarmee wordt electorale ruimte gecreëerd voor een Duitse Pim Fortuyn. Het spreekt niet vanzelf dat Sarrazin die rol zal gaan spelen, maar zeker is dat er grote veranderingen op til zijn bij de oosterburen.

Wie er zijn oor goed te luisteren legde, kon jaren geleden al aanvoelen dat een Pim Fortuyn of Geert Wilders het electoraal ver zou kunnen schoppen in Duitsland.

Ik kan mij goed herinneren hoe ik op een feest was in het westen van het land en in een gemeleerd gezelschap terecht kwam in een grauwe discussie over immigratie en integratie. Het ging om ongeveer 30 mannen en vrouwen, van diverse sociale achtergronden en opleidingsniveau’s, afkomstig uit zowel steden als dorpen. Het begon toen iemand een opmerking maakte over een nieuwe wijk die een paar kilometer verderop werd gebouwd. Het ging om nieuwe huizen bestemd voor zogenaamde ‘Wolga-Duitsers‘, afstammelingen van in vroeger tijden naar Rusland geëmigreerde Duitsers die na de val van de Muur het aanbod kregen om terug te komen.

Die huizen kregen de Wolga-Duitsers gratis, en daar ging de opmerking over. De maker ervan was een al wat oudere vader die drie kinderen had grootgebracht. Zij moesten hard werken om de hypotheken of de huur te betalen, waar die Wolga-Duitsers hun woning gratis kregen. Dat stak. Temeer, zo zei hij – en dit startte het debat – omdat die Wolga-Duitsers voor veel criminaliteit zorgden in heel Duitsland. De reden: ze waren eigenlijk gewoon Russen en gedroegen zich dan ook zo. Ze weigerden zich aan te passen.

Bijna als vanzelf betrof het onderwerp van gesprek nog geen kwartier later niet de Wolga-Russen, maar de Turken en mensen uit het voormalige Joegoslavië. Vooral de wat oudere Duitsers aanwezig bij de discussie zongen hun klaagzang, maar wat opviel was dat het clubje jonge, vooral progressieve Duitsers (veel Grünen- en SPD-stemmers) in het gezelschap vooral zwegen. Sommigen knikten af en toe instemmend.

Wat ook opviel was dat er aan het begin van de discussie een duidelijke schroom was. De oudere Duitser die begon met zijn opmerkingen over Wolga-Duitsers, straalde vooral voorzichtigheid uit toen hij zijn woorden uitsprak. Alsof hij over eieren liep, de kamer eerst aftastte. Maar toen er niet direct een bestraffend weerwoord klonk, en die ’tolerante Holländer’ in hun midden (we praten over de zomer van 2000, anderhalf jaar vóór Fortuyn) ook zijn mond hield en luisterde om te zien wat er zou gebeuren, wierp de Duitser alle schroom van zich af. Anderen sloten zich aan en spraken vooral instemmende woorden. In de beslotenheid van de toevallige discussieclub voelden ze zich bevrijd.

Uiteindelijk waren de meesten het erover eens dat integratie en immigratie allemaal prima was, maar dat de nieuwkomers zich wel dienden aan te passen. “Waarom staan die mensen nou altijd in de top van de criminaliteitsstatistieken?”, vroeg een jonge Duitser zich af. Anderen verwonderden zich erover dat Turken zo graag bij elkaar wilden wonen. Vervolgens kwamen de hoofddoekjes en satellietschotels langs.

Terugdenkend is het eigenlijk verwonderlijk: de discussie die ik in die grote Duitse woonkamer meemaakte, maak ik tegenwoordig zowat wekelijks mee hier in Nederland. De argumenten zijn eender, maar het verschil is het gebrek aan schroom. Die discussies vinden hier gewoon plaats in de kroeg, op pleinen, in zwembaden, in de krant, op TV, op de radio, zelfs in verkiezingsdebatten. Het is de normaalste zaak van de wereld geworden.

Maar de Duitsers in hun woonkamers hielden hun meningen geheim voor de buitenwereld. Er werd buiten de voordeur geen woord aan vuil gemaakt. Ook in de jaren daarna – tot nu, eigenlijk – werden gesprekken over integratie, immigratie en allochtonen met gedempte stemmen gevoerd. De mensen wilden dankzij het verleden niet vereenzelvigd worden met extreem-rechtse partijen. Leidende politici waren er als de kippen bij om iemand die tóch het integratiedossier aansneed, direct te wijzen op de periode 1933-’45.

Dat is dankzij Sarrazin nu voorbij. Leidende kranten en tijdschriften in Duitsland staan deze dagen bol van artikelen over de betekenis van Sarrazin’s woorden, omdat uit peilingen blijkt dat zijn meningen flink resoneren onder veel Duitsers. Sarrazin heeft inmiddels een Vrijheidspartij opgericht (UPDATE: hier is nu onduidelijkheid over – KL) maar zijn electorale kansen lijken klein, dankzij zijn uitschieters over joden en genetica. Die gingen de meeste Duitsers weer te ver. Praten over immigratie en integratie: prima. Maar opmerkingen over joden en genetica zijn in Duitsland radioactief. Sarrazin trok zijn woorden in, maar de schade aan zijn geloofwaardigheid en electorale kansen is al aangericht.

Duitsland gaat openlijk in debat over immigratie en integratie. Een nieuw onderwerp waarmee electoraal gescoord kan worden, openbaart zich. Een groepje CDU-politici heeft de fakkel al opgepakt, de FDP twijfelt nog. Alleen de SPD en die Grünen wijzen ieder publiek debat over strengere regels en aanpassingseisen af. De geest is hoe dan ook uit de fles, en zoals Der Spiegel opmerkt: het bevrijdende gevoel om er publiekelijk over te kunnen spreken zal enthousiasmerend werken.

Het is nog onduidelijk wat Sarrazin’s rol zal zijn in de nabije toekomst, maar één ding staat vast: met zijn boek en zijn aandacht ervoor verplaatste hij de huiselijke discussie naar het publieke domein. Die plaats in de Duitse geschiedenisboekjes is in ieder geval voor hem gereserveerd.

UPDATE: Zo, dat gaat snel! De voorzitter van de SPD schaart zich deels achter de uitlatingen van Sarrazin.

Kaj

Communicatiestrateeg en schrijver van het boek ‘Megafoonpolitiek‘. Op Twitter te vinden als @kajleers. Politiek bewust, voormalig financieel-economisch journalist, muziekmaker, professionele kletskous, schrijver. Geeft ook social media-trainingen, denkt graag met je mee over communicatiestrategie. En ja, content is en blijft King.