Samsom wil weer lijsttrekker worden

Sinds de PvdA in de coalitie met de VVD flink begon in te zakken in de peilingen werd door de buitenwacht Lodewijk Asscher op het schild gehesen om de door iedereen afgeschreven Samsom op te volgen. Samsom’s uitspraak op Radio1 maakt het voor iedere zittende PvdA’er erg lastig om hem uit te dagen omdat dat ogenblikkelijk een beschadigende, maandenlange berichtgeving over broederstrijd en messentrekkerij teweeg brengt en de discussie dan niet gaat over wat de PvdA wil, maar over de partij zelf.

Was Samsom’s uitspraak op Radio1 onderdeel van een uitgekiende strategie? De Haagse babbelmachine gaat hier natuurlijk van uit. Daar leeft onder velen nog steeds het idee dat de bonzen van alle partijen in een rokerige achterkamer een strategisch vijfjarenplan uitstippelen, met een tijdplanning voor wie wanneer wat gaat zeggen om doelen X, Y en Z te bereiken.

De waarheid is veel minder Borgen. Toen het CDA na de jaren in de woestijn onder Paars alweer jaren aan de macht was moesten goed ingevoerde CDA’ers nogal eens lachen als ze het hadden over de verdenking van de buitenwacht dat ze voor de lange termijn nadachten over politieke strategieën.

Meer dan de helft van de tijd is het improvisatie, dealen met de situatie zoals die in je schoot valt, moeten omgaan met partijmensen die zonder enige afstemming vooraf dingen roepen die allerhande onverwachte zaken in gang zetten.

En vaak genoeg is er oprechte verbazing als de volgende dag deze of gene columnist in De Telegraaf of NRC met een complottheorie aankomt waar geen bal van klopt, maar die wel lekker sappig is. Of om met Wouter de Winther van De Telegraaf te spreken: ‘sensationeel’.

“Wij zijn ook maar mensen”, verzuchtte een actieve CDA’er toen weer eens iets mis ging waarvan de buitenwacht dacht dat het een lang van te voren uitgedacht plan betrof dat flopte.

Feit is dat Diederik Samsom tijdens de radiouitzending van ‘De Overnachting’ op Radio1 niet anders kon dan zeggen dat, ja, hij best wel weer lijsttrekker zou willen worden. Was hij gaan weifelen, dan was dat onmiddellijk aanleiding geweest voor een publieke leiderschapsdiscussie binnen en over de PvdA. En dat in de week dat hij een voorbereide, grote stap naar voren wilde doen in een poging iets van regie in de vluchtelingendiscussie terug te pakken in de korte tijd dat Nederland roulerend voorzitter is van de Europese Unie.

Als je leider bent van een organisatie en je aarzelt publiek in reactie op een vraag over je leiderschap, dan zet je allerlei raderen in beweging die zich niet meer stil laten zetten. Belangrijker nog, je bent al weg. Je verliest je grip op de organisatie, mensen trekken hun eigen plan, de regie lost op. Die geest wil je graag in de fles houden. Samsom had dus geen andere keuze.

Samsom’s opmerking betekende ook dat een last van de schouders van Lodewijk Asscher viel. In een andere uitzending van Radio1 gisteravond zei hij het “fantastisch” te vinden dat Samsom weer lijsttrekker wil worden.

Daarmee maakte Asscher een einde aan speculaties dat hij PvdA-leider wil worden, in ieder geval zolang Samsom dat is. Het verbaast niet; Asscher, Jeroen Dijsselbloem en Hans Spekman zijn loyaal aan Samsom.

Tegelijkertijd heeft een hernieuwde ronde met Samsom gevolgen voor de campagne die de PvdA wil gaan voeren. Samsom heeft onder linkse kiezers een groot geloofwaardigheidsprobleem.

Hij was in 2012 de centrumlinkse lijsttrekker die niks beloofde, maar voor wie gold: the medium is the message. Een centrumlinkse politicus die zegt dat Nederland linksom de crisis uit moet maar dat niet invult:  linkse kiezers gaan die leegte dan zelf invullen. Dus: geen bezuinigingen op de zorg en sociale zekerheid, geen liberalisering van de huurmarkt en het onderwijs beschermen, zo was de verwachting.

Op al die vlakken ging Samsom lijnrecht tegen de verwachtingen in. Dat veroorzaakte een grote deuk in zijn geloofwaardigheid.

De komende campagne wordt daarom prijsschieten voor SP, Groenlinks en PVV. Hoe geloofwaardig is het als Emile Roemer of Jesse Klaver in de debatten Samsom uitdagen de VVD af te zweren als mogelijke toekomstige coalitiepartner, en Samsom zegt dat hij ‘liever niet’ met de VVD wil regeren? De vorige keer stemden kiezers immers massaal op hem om Rutte uit het Torentje te houden, en binnen een maand had Samsom een akkoord met Rutte.

Een Asscher of Dijsselbloem had als enthousiaste minister van Rutte-2 hetzelfde geloofwaardigheidsprobleem gehad.

Aan de andere kant is het lovenswaardig dat Samsom opnieuw lijsttrekker wil zijn om in de campagne verantwoording af te leggen voor de in Rutte-2 gemaakte keuzes. Het past bij zijn rotsvaste overtuiging dat dit kabinet beleid heeft gemaakt dat nodig was. Het betekent alleen wel dat de PvdA in het defensief gedrongen wordt.

Er zijn twee soorten campagnes: die van de incumbent, de zittende macht die het beleid graag wil voortzetten, en die van de challenger, de uitdager die een (radicaal) andere weg wil inslaan. Het zittende beleid is getuige alle peilingen weinig populair en ineens gaan roepen dat je als exponent van het zittende kabinet radicaal ander beleid wil is weinig overtuigend.

Dus is het in puur politieke termen geen slecht idee als de PvdA doet wat D66-leider Alexander Pechtold afgelopen zaterdag voorspelde, wederom op Radio1: dat PvdA en VVD met ruzie over een principieel onderwerp uit elkaar gaan en het kabinet laten vallen.

De ideologische piketpalen zullen opnieuw en overtuigend geslagen moeten worden. Anders wordt Samsom’s lijsttrekkerschap een lijdensweg naar Golgotha voor de PvdA.