Wouter Bos moet uit gaan kijken. Onder de oppervlakte borrelt veel woede in de PvdA. Heel veel woede. Over zijn beleid, of eigenlijk: gebrek daaraan. Ik ben eigenlijk verrast door de diepte van de boosheid zoals die bij veel mensen zit. Velen nemen het zomerreces en de vakantie te baat om eens goed na te denken hoe het straks verder moet, in het najaar.
Want dan komen er een paar echte breekpunten aan voor Bos. De deadline voor de Sociaal Economische Raad (SER) om te komen met een alternatief voor de verhoging van de AOW. Dan komt ook Prinsjesdag. Wat gaat Bos doen? Bezuinigen? Zo ja, waarop? Hij kan zijn partijgenoten niet eens verkopen dat hij wel €2,5 miljard aan garanties en gewoon cash stopt in ABN Amro, waar het kabinet tegelijkertijd bezuinigt op de AWBZ. Dus waar denkt hij op te kunnen gaan bezuinigen zonder zijn partij in de gordijnen te jagen?
Een partij waar men zeer benauwd aan het worden is voor de komende gemeenteraadsverkiezingen, in het voorjaar van 2010. In november van dit jaar wordt al een voorproefje gehouden, of all places in Venlo, waar Wilders een thuiswedstrijd zal spelen. PvdA-bestuurders in heel het land uiten nu al hun nervositeit.
Dan komt ook nog het rapport van de Commissie-Davids, een onderzoek naar de achtergronden en de beslissingen rond de politieke steun van Nederland voor de Amerikaanse inval in Irak, in 2003. De PvdA was altijd voor een parlementair onderzoek, maar slikte dat in tijdens de kabinetsonderhandelingen na de verkiezingen. Wat gaat de PvdA doen als Davids met voor premier Balkenende vervelende conclusies komt — maar Balkenende de PvdA met de rug tegen de muur zet, bijvoorbeeld als er een motie van wantrouwen wordt ingediend die alleen een meerderheid krijgt als de PvdA vóór stemt?
Alle kans dat Balkenende die druk op de PvdA legt, net zoals hij dat deed in het JSF-dossier. Wat gaat Bos dan doen? Geeft hij wéér toe aan de druk van het CDA, om het kabinet maar op het pluche te houden? Als de peilingen er dan net zo uit zien als nu, is die kans groot. Het CDA, maar zeker ook de PvdA willen nu en straks geen verkiezingen.
Dit zijn allemaal druppels die de laatste kunnen zijn voordat bij prominente PvdA’ers het geduld echt op is, en Bos (en mogelijk voorzitter Lilianne Ploumen) gedwongen wordt af te treden. Want veel PvdA’ers hebben heel goed door dat het merendeel van de weggelopen PvdA-kiezers het zat is dat het vetrouwen in de partij steeds weer beschaamd wordt. Dat Bos continu bereid is tot het sluiten van compromissen op voor sociaal-democraten wezenlijke dossiers.
Maar steeds meer partijprominenten beginnen ook vragen te stellen bij de persoonlijke stijl van leidinggeven van Bos. De klacht dat de partijleider zich steeds meer terugtrekt in zijn eigen schulp, valt steeds vaker en luider te horen. “Hij luistert niet”, “ik zie hem nauwelijks meer”, “hij praat nooit meer met mij”, “het is lang geleden dat we SMS’ten”, dat soort opmerkingen. En niet van de minsten; sommigen zijn – waren? – vertrouwelingen.
Het is op zich niet vreemd dat Bos zich wat afkeert. Hij heeft nogal wat aan zijn hoofd: minister van Financiën in oorlogstijd (de recessie), leider van een partij die in zwaar weer zeilt (al is dat vooral de schuld van de schipper), zijn gezin, en – niet in de laatste plaats – de geboorte van een zoon. Dan heb je nogal wat op je bord; een gewoon mens had misschien al lang afscheid genomen van één of meerdere bijgerechten.
Maar Bos zal vast ook murw geslagen worden door de niet aflatende stroom kritiek die hem van binnen en buiten de partij bereikt. Je ziet het vaker gebeuren bij leiders die de controle kwijt zijn, die niet meer zo goed weten hoe ze moeten acteren of reageren. Ze worden Oost-Indisch doof voor de kritiek en de kakofonie aan stemmen van al die mensen die roepen om veranderingen. Ze isoleren zich. Ad Melkert kreeg er last van, Wim Kok wist het op een gegeven moment ook niet meer in de nadagen van Paars-II. Lubbers begon op het einde rare fratsen uit te halen (“ik stem op de nummer drie”) en ook Mark Rutte toont af en toe symptomen.
Dus wat dan? Drie scenario’s doen de ronde.
1. Bos trekt het eenvoudig niet meer, en besluit na de zomer één van de gerechten van zijn bord te schuiven: dat van het partijleiderschap. Een forse aderlating en een persoonlijke erkenning van verlies die hard aan zal komen, maar die ook opluchting en ruimte in het hoofd oplevert. Voordeel: de grootste ‘Kop van Jut’ op dit moment is weg. Maar het is lang niet zeker of dat het vertrouwen van veel kiezers zal herstellen, met alle kans dat de PvdA alsnog zwaar verliest tijdens de gemeenteraadsverkiezingen.
2. De partij trekt Bos niet meer. Een combinatie van peilingenpaniek onder wethouders, een nieuwe knieval op het AOW-dossier en/of nieuwe bezuinigingen op de sociale voorzieningen drijft PvdA’ers tot razernij. Bos wordt gedwongen zijn leidersschapsmantel over te dragen — aan bijvoorbeeld Eberhard van der Laan, nadat andere ministers die mantel beleefd doch resoluut afwijzen. Voordeel: hetzelfde als boven beschreven.
3. Bos blijft, en PvdA’ers worden niet boos genoeg voor een leaderschip challenge. Bos gaat de gemeenteraadsverkiezingen in maart 2010 in, tijdens welke de PvdA fors verliest. Bos erkent zijn verantwoordelijkheid en treedt af, samen met partijvoorzitter Lilianne Ploumen. Het voordeel van dit scenario is volgens sommigen dat Bos de smet van het verlies nog meeneemt, opdat zijn opvolger met een schone lei de PvdA de parlementsverkiezingen van 2011 in kan leiden.
Vooruit, nog een, gewoon omdat die wel eens geopperd is, al of niet serieus: Scenario 4. Het meest ondenkbare scenario voor de meesten, maar voor sommigen juist ook zéér aantrekkelijk: Bos veroorzaakt een heuse kabinetscrisis over het AOW-dossier, en het kabinet valt, waarna Bos alsnog aftreedt als partijleider. Ook wel het ’totale chaos-scenario’ genoemd.
Het nadeel van dit scenario is dat controle, spin, zo goed als onmogelijk is en dat afgewacht moet worden hoe het valt bij de kiezer. Niet bepaald het meest populaire scenario onder mensen met verstand van politieke strategie en campagnes. De voorstanders menen dat de PvdA in zo’n scenario in ieder geval met schone handen én een nieuwe partijleider de gemeenteraadsverkiezingen in kan.
Kortom, opties te over. Kort na het reces zal waarschijnlijk duidelijk worden welke van de scenario’s in ieder geval afvallen. En dan blijft er automatisch één, of hooguit de keuze tussen twee over.
Communicatiestrateeg en schrijver van het boek ‘Megafoonpolitiek‘. Op Twitter te vinden als @kajleers. Politiek bewust, voormalig financieel-economisch journalist, muziekmaker, professionele kletskous, schrijver. Geeft ook social media-trainingen, denkt graag met je mee over communicatiestrategie. En ja, content is en blijft King.