Puzzelen aan de Amstel

Nog steeds zijn de partijen in Amsterdam er niet uit, naar verluidt omdat D66 halsstarrig vast blijft houden aan de VVD als coalitiepartner. Nu is voorgesteld dat er 2 onafhankelijke verkenners komen die de mogelijkheden in kaart brengen en aanstaande maandag een coalitievoorstel doen. De formatiemogelijkheden op een rijtje. 

Spelregels
Voordat het puzzelen begint, kort wat noodzakelijke weetjes over formeren op z’n Amsterdams.

1. Het stadhuis is volstrekt gepolitiseerd (sommigen zouden zeggen: gepolariseerd), er is veel kinnesinne en de één gunt de ander weinig omdat die nu eenmaal een andere partijvlag op de kamer heeft hangen.
2. De bazen van de partijen in Den Haag bemoeien zich ermee. De partij die dat ontkent, liegt. Amsterdam is politiek erg belangrijk.
3. De stemverhoudingen in het college van burgemeester en wethouders spelen een grote rol in de formatie wegens politiek gevoelige zaken die niet in het coalitieakkoord zijn geregeld en die toch altijd opduiken gaande de rit.

Met dit alles in het achterhoofd kan het verkennen beginnen.

D66-PvdA (24 zetels)
Als eerste, want het is de eenvoudigste mogelijkheid. D66 (14 zetels) en PvdA (10) stappen over hun schaduw heen en gaan het samen doen, voor het belang van de stad. Hoewel de PvdA fors verloor en D66 stevig won, doet de samenwerking qua zetelaantal recht aan de uitslag. Qua stemverhoudingen in het college is het te doen. Indien D66 4 wethouders claimt en de PvdA 3, kan PvdA-burgemeester Van der Laan met de PvdA meestemmen wanneer niet in het coalitieakkoord afgesproken zaken hoog oplopen. Dat levert in het ergste geval stakende stemmen op in het college en de partijen moeten dan bij een geschil op democratische en transparante wijze een meerderheid zoeken in de gemeenteraad.

D66-PvdA-Groenlinks (30 zetels)
De voorkeur van Groenlinks (6 zetels). D66 is minder gecharmeerd want de partij wil niet de ‘rechterbuitenboordmotor’ zijn; in de beeldvorming is de partij de meest rechtse component in zo’n coalitie. Getalsmatig wordt D66 met het huidige aantal wethoudersposities (7) weggestemd in het college, indien PvdA en Groenlinks beiden 2 wethouders krijgen. Dit probleem kan opgelost als D66 4 wethouders krijgt maar het risico is wel dat PvdA-burgemeester Van der Laan met de PvdA meestemt als het er echt om spant, wat PvdA (en Groenlinks) toch weer een stem extra geeft. Onaantrekkelijk voor D66. Een optie is dat Groenlinks of PvdA genoegen neemt met  1 wethouder of dat wordt afgesproken dat Van der Laan als voorzitter van de vergadering nooit meestemt. Maar dat lijkt beiden politiek niet erg haalbaar.

D66-Groenlinks-SP (26 zetels)
Een reële mogelijkheid die Groenlinks en SP (6 zetels) best zouden zien zitten. De SP kan voor het eerst meebesturen in Amsterdam en zo de PvdA buiten de deur houden en Groenlinks is blij want het heeft een links maatje bij zich in het college. Ook D66 kan zo zonder de PvdA besturen, maar is wederom de rechterbuitenboordmotor. In zo’n constellatie is het juist Groenlinks die in de perceptie de middenpartij vormt. Qua stemverhoudingen is het verhaal ongeveer hetzelfde als het vorige (4-2-2), met het bijkomende voordeel dat de PvdA-burgemeester politiek neutraal is in deze combinatie.

D66-PvdA-VVD (30 zetels)
Paars. Áls D66 dan echt met de PvdA ‘moet’, dan is dit voor de sociaal-liberalen de meest voor de hand liggende coalitie. D66 heeft dan een partij op links en een partij op rechts. Daarnaast is het betrekken van de VVD één van de strategische wensen van D66. Voor de VVD (6 zetels) is het veel minder aantrekkelijk want getalsmatig is de partij overbodig. D66 en PvdA hebben immers samen al een meerderheid in de raad. Dit kan nog afgedicht worden in een volledig dichtgetimmerd coalitieakkoord, maar in de stemverhoudingen in het college gaat het mis. De VVD zou kunnen opteren voor 1 ‘zware’ wethouder van Financiën, waardoor er met 3 D66-wethouders en 1 van de VVD een equilibrium ontstaat ten opzichte van 3 PvdA-wethouders met de stem van de burgemeester erbij. Het is erg de vraag of de VVD hiermee zou instemmen.

D66-VVD-SP (26 zetels)
Zowel D66 als de SP hebben iets te winnen. D66 haalt de twee grote wensen binnen: het kan besturen met de VVD en de PvdA buiten het college houden. De SP kan voor het eerst meebesturen en dat zonder de PvdA. Maar verder is de samenwerking voor met name de SP onaantrekkelijk, want zij zit dan in de beeldvorming met twee rechtse partijen in het bestuur. Daar kan tegenin gebracht worden dat de SP op wel meer plekken bestuurt met rechtse partijen, maar die plekken zijn het linkse Amsterdam niet. Voor PvdA en Groenlinks wordt de SP-fractie een schiettent en qua stemverhoudingen in het college wordt de SP weggeblazen.

D66-VVD-PvdA-SP (36 zetels)
Door PvdA en SP afgeschoten als onwerkbaar, en terecht. Het zou een permanente vechtcoalitie worden, tussen de linkse en rechtse partijen aan de ene kant en aan de andere kant tussen de twee concurrerende linkse partijen intern. Daar komt bij dat zowel VVD als SP getalsmatig niet nodig zijn daar D66 en PvdA met hun 24 zetels al een ruime meerderheid hebben. Het regelen van de stemverhoudingen in het college wordt een onmogelijke puzzel.

D66-VVD-PvdA-Groenlinks (36 zetels)
Deze mogelijkheid werd ook nog aangedragen door een lezer. Interessant variatie, maar in wezen niet anders dan het tekstje hierboven: vervang daarin ‘SP’ door ‘Groenlinks’ en je hebt dezelfde kluwen.

PvdA-Groenlinks-SP-Partij voor de Dieren (23 zetels)
De Damhertencoalitie (naar het verzet van de PvdD tegen het afschieten van damherten in de Amsterdamse Waterleiding Duinen). De grillige PvdD wordt met zijn ene zetel ongelooflijk machtig; men kan de coalitie gijzelen. Daarom is deze combinatie voor de andere partijen zeer onaantrekkelijk, nog even afgezien van de onmogelijke optelsom in de stemverhoudingen in het college.

Een mogelijkheid over het hoofd gezien? Iedereen kan puzzelen! Hieronder nog een keer de zetelaantallen per partij. Meerderheid is 23 of meer.

• D66: 14
• PvdA: 10
• Groenlinks: 6
• VVD: 6
• SP: 6
• CDA:  1
• PvdD: 1
• Ouderen: 1

N.B.
Minderheidscoalities zijn niet meegenomen.