Wouter Bos en een select clubje getrouwen nam een gok: Job Cohen moest de kar gaan trekken. Nu heeft Cohen en het PvdA-campagneteam niets anders gedaan dan de verkiezingen verliezen. De PvdA zakte van 33 zetels in 2006 naar 30 zetels nu. Consequenties kunnen niet uitblijven.
De VVD heeft iets heel slims voor elkaar gekregen: het heeft zich met succes de onderwerpen ‘banen’ en ‘begrotingstekort’ toegeëigend. Gaat het over die onderwerpen, dan wint VVD-leider Mark Rutte het debat nog vóór het begonnen is. Als het de andere partijen niet lukt om het onderwerp te veranderen, wordt Rutte op zijn sloffen premier.
Het eerste grote televisiedebat tussen Job Cohen, Mark Rutte, Jan Peter Balkenende en Geert Wilders werd volgens een peiling van Synovate gewonnen door Rutte, met Cohen op afstand als tweede, en Balkenende en Wilders op een gedeelde derde plek. Maar zo’n peiling is de helft van het verhaal. Belangrijker is wie het ’t beste deed onder de beoogde doelgroep.
In 2003 riep Frits Wester de kersverse PvdA-leider Wouter Bos uit tot winnaar van het eerste grote TV-debat. Hij won daarna de 20 zetels terug die de PvdA was verloren. Het bewees dat een debat alles kan veranderen. Dat heeft vooral te maken met wie de toon zet. Een rake opmerking (“U draait, en u bent niet eerlijk”, of “Noem eens drie dingen die u gedaan heeft om de topinkomens aan te pakken?”) kan een hele verkiezingscampagne in één bepalend, allesoverheersend kader zetten. Deze campagne zijn de debatten belangrijker dan ooit. Een vooruitblik op het eerste televisiedebat tussen Job Cohen, Jan Peter Balkenende, Mark Rutte en Geert Wilders.
Het blijft vooralsnog verborgen onder het geweld van de campagne, en het CDA houdt het om begrijpelijke redenen liever stil. Maar onderhuids strijden afwisselend de onzekerheid, de twijfel, verzwegen defaitisme en een stille paniek om de hoofdrol bij het CDA. De partij heeft inmiddels zwijgend geaccepteerd dat het met Jan Peter Balkenende de verkiezingen gaat verliezen. Maar belangrijker is dat niemand weet wie na 9 juni de partij weer uit het moeras moet trekken. En dat zorgt voor klotsende oksels.
Een maand voor de verkiezingen op 9 juni is een voor de PvdA zorgwekkende trend zichtbaar: kiezers twijfelen nog over Job Cohen. Tegelijkertijd zakt het CDA steeds dieper weg. Zal die trend voor Balkenende doorzetten? En: piekt Mark Rutte te vroeg, of zet hij zijn opmars voort en salueert Nederland straks de eerste VVD-premier? Een update over de drie grootste kanshebbers op het premierschap.
Jan Peter Balkenende is de langst zittende demissionaire premier sinds 1945. Volgens eigen rekenwerk en dat van mede-twitteraar en financieel adviseur en politicoloog Rob Zachte (@ereszet) zal Balkenende op verkiezingsdag 9 juni aanstaande exact 432 dagen demissionair zijn geweest. Dit met name dankzij onder zijn leiding gevallen kabinetten. Daarmee verslaat hij voorgangers Ruud Lubbers (CDA) en Joop den Uyl (PvdA), die respectievelijk 345 en 272 dagen demissionair waren.
Wie het CDA nu al afschrijft omdat de VVD een voorsprong lijkt te nemen op de partij in de peilingen, is zeker een maand te vroeg. De christendemocraten zijn al vaker teruggekomen van een achterstand. Het CDA hangt in diverse peilingen rond de 27 zetels, de VVD schiet in de laatste peiling van Maurice de Hond over de 30 heen. Maar wie de loyaliteit van CDA-kiezers onderschat, maakt een grote strategische fout.
Het beeld van de campagne begint te draaien. Steeds meer peilingen wijzen op een afkalvend vertrouwen in de PVV en de VVD spint daar garen bij. Rutte heeft een ruk naar rechts gemaakt in de hoop kiezers af te snoepen van Wilders en dat lijkt te lukken. De strategie van Wilders om met grote winsten in Almere en Den Haag de campagne te domineren is mislukt; de euforie is omgeslagen in desillusie omdat de PVV in zowel Almere als Den Haag niet meedoet, wat leidt tot teleurstelling onder PVV-kiezers. De meesten van hen zijn niet per definitie tegen hoofddoekjes, wel tegen criminaliteit. En dus had de PVV in de colleges moeten gaan zitten – wat de partij onmogelijk maakte.
De veranderende kleurzetting van de campagne zorgt ook voor een verschuiving van prioriteiten – voor met name de PvdA en het CDA.
Geloof het of niet, maar de PvdA kan niet wachten op het opstaan van de voorman van ‘rechts’. Wordt het Mark Rutte van de VVD, of toch Jan Peter Balkenende van het CDA? Cohen’s team maakt het niet zo heel veel uit wie het wordt, als er maar een kandidaat opstaat tegen wie men Cohen af kan zetten.