Het was vintage Jetta Klijnsma, verzuchtte een PvdA’er. Het interview met haar was bedoeld om voorzichtig bij te dragen aan het ontstaan van een nationaal debat over de toekomst van het pensioenstelsel. Maar dat ging met haar uitspraak over het starten van een moestuin als aanvulling op je pensioen volledig overboord. Nu leeft in de hoofden van mensen het idee dat Klijnsma de pensioenen zodanig wil uitkleden dat je op je 67e gedwongen wordt tot autarkie. Ofwel: een schoolvoorbeeld van een klassieke ‘gaffe‘ in de communicatie.
“Het gaat niet om wat je zegt maar om wat mensen horen.”
– Frank Luntz, Amerikaanse framing-specialist
Het belangrijkste resultaat van Klijnsma’s uitspraak is dat ze een latente angst in één keer naar de oppervlakte stuwde in de hoofden van mensen. Meerdere onderzoeken hebben de afgelopen jaren uitgewezen dat niet minder dan 90 procent van de Nederlanders zich in meer of mindere mate zorgen maakt over het voortbestaan van de pensioenen. Het is onderdeel van de bredere zorgen over de toekomst en houdbaarheid van de gekoesterde sociale zekerheid.
Letterlijk vragen mensen zich oprecht af of er überhaupt nog wel een pensioensysteem zal zijn voor hun (klein-)kinderen. Die angst leeft zelfs onder vrij welgestelde middenklassers. Met haar uitspraak over het beginnen van een moestuin bevestigt Klijnsma dat die angsten gegrond zijn. Sterker, ze vergroot de angsten uit.
En niet alleen dat. Als staatssecretaris die verantwoordelijk is voor de pensioenen heb je een visie op de pensioenen van de toekomst. Hoe moet haar uitspraken in dat licht dan gezien worden?, vragen toehoorders zich af. Moeten zij dit zien als een voorbode van een radicale verandering van het pensioenstelsel? En dat op een dusdanige wijze dat er weinig van over blijft, na al die jaren van premies afdragen?
Open zenuw
Bij dit alles komt dat Jetta Klijnsma van PvdA-huize is. Met name onder centrum-linkse kiezers leeft de wil om het (bestaande) pensioensysteem in stand te houden. Nogal wat van die kiezers verwachten van linkse partijen dat zij het pensioenstelsel beschermen tegen de rechtse partijen, die dat stelsel zouden willen afbreken. Dat uitgerekend een PvdA-politica nu zo’n apocalyptisch beeld oproept doet dat geloof in in ieder geval de PvdA nogal wankelen.
Voorts heeft Klijnsma met die ene uitspraak bereikt dat oppositiepartijen in de Tweede Kamer vol op het framing-orgel kunnen. Gevolg: van een inhoudelijke discussie blijft zo goed als niks over. Dat heeft de PvdA eerder gezien met het aanzwengelen van de discussie over de fiscalisering van het pensioenstelsel (“met Bos ben je de klos!”). Gezien die ervaringen uit het verleden had Klijnsma zich dat kunnen beseffen.
En zo blijkt hoe je met één goedbedoelde, luchtige uitspraak meerdere knoppen in kunt drukken in de hoofden van mensen. En je dus precies het tegenovergestelde bereikt van wat je wilde bereiken.
Waterstofbom
Want het is duidelijk dat Klijnsma (en andere bewindslieden) voorzichtig een nationale discussie over de toekomst van het pensioenstelsel wil aanzwengelen. Het inmiddels beruchte interview met haar in het Algemeen Dagblad stuurt daar ook op aan. Ze benadrukt daarin dat het pensioenstelsel wat haar betreft ook in de toekomst blijft bestaan. Maar om dat te garanderen moet er wel het één en ander veranderen want zoals het nu gaat, kunnen we het niet volhouden. Zo bezien was het interview geen slecht idee en de argumentatie daarin vrij solide.
Dat is nu voor niets geweest. Met die ene moestuin-uitspraak is alle nuance weggeblazen. In het politieke discours bevindt de discussie zich meteen aan het gepolitiseerde einde, in plaats van het voorzichtige, opbouwende begin, waarin zachtjes gekneed en gemasseerd moet worden.  Andere politieke partijen die bereid zijn om in de luwte mee te denken worden nu gedwongen publiek stelling te nemen.
De komende weken en wellicht maanden zullen het kabinet en de PvdA in het bijzonder veel energie moeten steken in het wegmasseren van de communicatiefout en het vertrouwen moeten herstellen. En dat is jammer, want zo gaat kostbare tijd verloren.
Is er dan niet één lichtpuntje als gevolg van deze affaire? Jawel: de kans dat het uitdraait op gedwongen moestuinen aanleggen is politiek nu een stuk kleiner geworden.
Communicatiestrateeg en schrijver van het boek ‘Megafoonpolitiek‘. Op Twitter te vinden als @kajleers. Politiek bewust, voormalig financieel-economisch journalist, muziekmaker, professionele kletskous, schrijver. Geeft ook social media-trainingen, denkt graag met je mee over communicatiestrategie. En ja, content is en blijft King.