JSF: de PvdA speelt hoog spel

De Partij van de Arbeid denkt het spel rond de Joint Strike Fighter slim te spelen. Telkens als het CDA en de oppositie de bal bij de PvdA neerlegt, doet die een stapje terug in de hoop dat het CDA de bal dan weer oppakt – en een compromis voorstelt.

Hoe dan ook, nu uit peilingen blijkt dat zo’n 80% van de Nederlanders die dure Amerikaanse straaljager eigenlijk helemaal niet wil, willen noch het CDA, noch de PvdA de schuld in de schoenen geschoven kunnen krijgen over de aanschafbeslissing. De vraag is of de PvdA het spel slim genoeg speelt.

Is het triestig dat het spel zo gespeeld moet worden? Ja, eigenlijk wel. Maar met zulke peilingen, en met zo’n enorm zwaar en vooral duur dossier, neemt niemand een risico.

Daarbij legt het CDA druk op de Partij van de Arbeid. De PvdA-bewindslieden committeerden zich afgelopen januari immers nog in kabinetsverband tot de aanschaf van testtoestellen van de JSF, en het CDA herinnerde de PvdA-bewindslieden daar vandaag fijntjes aan.

Maar de PvdA speelt een eigen spel. Die partij doet alsof de neus bloedt. Partijleider en vice-premier Wouter Bos bleef vandaag koeltjes thuis om voor Joppe, zijn nieuwe zoontje, te zorgen. Dat terwijl CDA-fractievoorzitter Pieter van Geel vandaag briesend over het Binnenhof liep, in “crisis-sfeer”. Bos zat rustigjes thuis en gaf daarmee twee signalen af. Het eerste: “Crisis? What crisis?” En het tweede: “We laten geen tweespalt creëren tussen ons, de bewindslieden, en de fractie.” Bos liet de regie bewust aan fractievoorzitter Mariëtte Hamer.

En dat is dan weer heel slim van Bos. Naast het feit dat hij het ongetwijfeld meende dat hij voor zijn zoontje en pasbevallen vrouw wil zorgen, geeft hij duidelijk aan dat hij zich niet onder druk laat zetten door het CDA. Ook trekken hij en de fractie eensgezind op. Dat moet de christendemocraten tot driftaanvallen hebben gedreven, want zij zien hun plannetje mislukken.

Want het CDA wil zoals altijd van twee walletjes eten. Het wil ten eerste de JSF erdoor drukken, en ten tweede de schuld voor dat doordrukken bij anderen leggen, het liefst bij de aartsvijand, de PvdA.

In de beeldvorming gaat het keer op keer om de PvdA om wie alles draait in het JSF-dossier. Het CDA en de ChristenUnie zijn vóór het aanschaffen van JSF testtoestellen, alleen de PvdA niet en vanwege de stemverhoudingen in de Tweede Kamer, kan de PvdA de aankoop tegenhouden.

Er is niet één journalist van een groot medium die constateert dat het juist het CDA is dat, in weerwil van een overgrote meerderheid van de Nederlandse bevolking, het JSF-project wil realiseren.

Dus in de perceptie van de kiezer, gevoed door de media, is het de PvdA voor, en de PvdA na waar het gaat om de JSF. Daarbij weet het CDA zich handig uit de kijker te spelen. Bewonderenswaardig eigenlijk, want het CDA is van alle partijen de felste voorstander van de JSF — maar lijkt daarop niet aangekeken te worden door de kiezer. Die kijkt vooral naar de PvdA.

Dat snapt de PvdA-fractie in de Tweede Kamer maar al te goed, en die mantra wil men doorbreken door het CDA weer af te schilderen als de partij die de JSF er bij de belastingbetalende kiezer door de strot duwt. Daar waakt het CDA weer voor – zij willen niet de zwarte piet toegespeeld krijgen – en dus zijn ze begonnen aan hun favoriete bezigheid, het spelletje ‘verdeel & heers’.

Dat bestaat eruit dat je de bewindslieden van een coalitiepartner uitspeelt tegen de fractie. Daar heeft D66 mee te maken gehad, in bijvoorbeeld het Afghanistan-dossier. De D66-fractie wilde een aftocht uit Afghanistan, maar de D66-bewindslieden hadden zich gecommitteerd aan het kabinetsstandpunt en oefenden zware druk uit op de fractie. Dat was ongrondwettelijk want een fractie in de Tweede Kamer dient onafhankelijk en zonder ruggespraak afwegingen te kunnen maken, maar daar trok toenmalig minister Alexander Pechtold zich weinig van aan. Het ging tenslotte om zijn baan, en dat snapte het CDA heel goed.

Ook rond de discussie over een referendum over het nieuwe Europese grondwettelijke verdrag (dat niet meer zo mag heten) speelde het CDA dat spelletje, en met succes.

Eén keer ging het mis. Dat was toen rampenregisseur Balkenende dacht zelf de politieke regie te kunnen voeren in het spelletje. Toen ging het over de kwestie Ayaan Hirsi versus Rita Verdonk. Door zijn constante zelfoverschatting ging het mis; hij versprak zich, de ‘verdeel & heers’-tactiek faalde doordat de D66-bewindslieden zich als één man achter de D66-fractie schaarden, en D66 stapte de volgende dag uit de regering.

Dat Balkenende dat zelf totaal niet zag aankomen, bleek toen hij in opperste verbazing en boosheid “nou, dat gaat wel heel erg snel!” in de microfoon van Vak K riep toen toenmalig D66-fractievoorzitter Lousewies van der Laan de regering liet vallen.

De PvdA heeft haar lesje hopelijk geleerd. De partij laat zich tot nu toe door het CDA niet in een hoek manouvreren. De partij doet steeds een stapje terug of opzij, in de hoop dat het CDA de eigen nek door de strop steekt en die partij in de beeldvorming de zwarte piet is die de JSF ten koste van alles doordrukte. De PvdA wacht koelbloedig op een compromis-voorstel van het CDA waar de PvdA mee kan leven – dat wil zeggen, een compromis dat de PvdA-bewindslieden en -fractie kan uitleggen aan de kiezer en de eigen leden.

En dus lijkt het spel hoog, héél hoog gespeeld te gaan worden. Morgen, woensdag 22 april, vindt er in de Tweede Kamer een commissievergadering plaats over het aanschaffen van de JSF-testtoestellen. Staatssecretaris Jack de Vries moet vóór 1 mei aan producent Lockheed Martin laten weten of hij testtoestellen gaat bestellen, maar daar moet een meerderheid van de Tweede Kamer dan wel mee instemmen, anders heeft hij geen volmacht, geen mandaat. De uitgaven — 113 miljoen euro per toestel — moeten immers goedgekeurd worden door de Kamer, want het gaat om belastinggeld.

Morgen is het definitieve, want laatste debat daarover, met aansluitend een stemming. Dan wordt het gewoon een kwestie van handje opsteken en zal iedereen toch weer naar de PvdA kijken.

Wat gaat die partij doen? Alles zal draaien om de inkleding. Tenzij er voor dat moment van stemmen een of ander miraculeus compromis komt — slechts één testtoestel in plaats van twee, en uitstel van de definitieve beslissing tot aanschaf van de JSF, bijvoorbeeld — zal de PvdA vermoedelijk tégen de aanschaf van de testtoestellen kiezen. De PvdA heeft op dit dossier electoraal tenslotte weinig te verliezen. Met de recessie, de kosten die ermee gemoeid zijn en de betaling daarvan, zal er vooral waardering zijn voor de PvdA als ze de toestellen, en daarmee mogelijk het hele project afstemt.

Daar heeft het CDA geen zin in. Zal men het dan op de stelregel ‘wie breekt, betaalt’ gooien? Die ongeschreven, doch enige malen bewezen wetmatigheid houdt in dat wie een regeringscrisis veroorzaakt die leidt tot de val van een regering, daar bij de verkiezingen de prijs voor betaalt. Dus: zal het CDA de zaak op de spits drijven? Zal Jack de Vries verklaren dat hij zijn politieke lot verbindt aan de uitkomst van de stemming, ofwel: aftreden als de PvdA tegen stemt?

Maar dat zal niet genoeg zijn; er zijn wel vaker staatssecretarissen afgetreden zonder dat meteen de regering viel. Daarvoor is een staatssecretaris tot nu toe te licht geweest. Bovendien zal het er dan toch weer op lijken dat het vooral het CDA was dat de JSF er doorheen probeerde te drukken.

Zal Balkenende zijn eigen positie eraan verbinden? Of het via Van Middelkoop spelen, de Defensie-minister van de ChristenUnie? Het laatste is vergezocht, en het eerste eigenlijk ook, want dan gaat Balkenende echt voor altijd de annalen in als rampenpremier; de man die vier mislukte kabinetten, eh, ‘leidde’.

Dus gek genoeg hoeft de PvdA eigenlijk weinig te doen, behalve afwachten en zo nu en dan een stapje opzij doen.