Het Super-referendum

18 maart 2015. Dat is de dag waarop het lot van Rutte-2 en Diederik Samsom bezegeld wordt. Nederland stemt dan in de Provinciale Statenverkiezingen. Daaruit volgt samenstelling van de belangrijke Senaat. Winnen D66, CDA, SP en PVV fors en verliest de coalitie veel zetels, dan kan premier Rutte naar de koning, Diederik Samsom naar huis en volgen er nieuwe Tweede Kamer-verkiezingen. Een overzicht van de uitdagingen waar de partijen voor staan.

Vóór alles geldt: wat worden de onderwerpen die de partijen doelbewust gaan opzoeken om de verschillen tussen elkaar te markeren? Sommige partijen hebben het daarin gemakkelijk — zie de PVV, de SP — maar de meeste andere partijen zitten genuanceerder in de onderwerpen.

Het wordt vooral interessant om te zien of zowel de PvdA als de VVD erin slagen zogenaamde wedge issues dusdanig op te spelen dat ze het karakter van de verkiezingen veranderen en het gaat over de verschillen in ideeën tussen hen en hun concurrentie.

De oppositiepartijen daarentegen is er alles aan gelegen van de Statenverkiezingen een referendum-verkiezing te maken tegen het kabinetsbeleid. Vooralsnog sorteren media vooral voor op de referendum-verkiezing, dus het winnaar versus verliezer-thema, wat de oppositie in de kaart speelt. Een tweede rode draad zal de positie van Diederik Samsom zijn.

VVD
In 2011 zag de VVD in de Provinciale Statenverkiezingen veel kiezers weglopen naar de PVV, maar slaagden Rutte en de zijnen erin veel stemmen weg te halen bij het imploderende CDA. Procentueel deed de VVD het daardoor beter dan in 2007, vooral dankzij de sterk gegroeide Mark Rutte als lijsttrekker.

De VVD strijdt de komende campagne op drie fronten. De wegloop naar de PVV dreigt zich (met een relatief hoge opkomst) te herhalen maar in tegenstelling tot 2007 kan Rutte niet rekenen op boze CDA’ers ter compensatie. Integendeel, het CDA slaagt er weer in weggelopen kiezers terug te lokken. Ook krijgt de VVD in de Randstad nu echt last van D66.

De VVD gedijt vooral wanneer het ‘de kampioen op rechts’ kan zijn die links uit het Torentje moet zien te houden. De uitdaging voor de VVD is in deze verkiezingen dat het zich niet kan richten op een tweestrijd met de linkse erfvijand PvdA, met wie de VVD immers een regering vormt. De VVD zit dus in het defensief en zal het gewicht van de Provinciale Statenverkiezingen proberen te downplayen, bijvoorbeeld door te suggereren dat het kabinet gewoon blijft zitten, ook met fors zetelverlies in de Senaat.

PvdA
Eigenlijk dezelfde situatie als de VVD: een oorlog op meerdere fronten, al zijn de concurrenten grotendeels anders: de SP, in veel mindere mate Groenlinks en natuurlijk D66. Samsom zal er net als Rutte verstandig aan doen het belang van de Statenverkiezingen te bagatelliseren – ongetwijfeld tot ergernis van het partijkader en de regionale kandidaten.

Verwacht mag worden dat de PvdA de gelegenheid te baat zal nemen om Nederland voor eens en voor altijd af te helpen van het idee dat D66 ergens nog een linksige partij is. Al was het maar omdat D66 een rechtsige partij is met wie de PvdA níet in een kabinet zit. Door scherp de verschillen tussen PvdA en D66 te markeren én erop te wijzen dat D66 mede-verantwoordelijk is voor het kabinetsbeleid kan men proberen weer wat ‘kleur op de wangen’ te krijgen en zo proberen mokkende thuisblijvers weer naar het stemhokje te krijgen.

Voor de PvdA zal veel afhangen van de eerste maanden van de overgang van vele Rijkstaken naar de gemeenten. Media zitten op het vinkentouw om de eerste incidenten maximaal uit te vergroten. Eén dramatisch beeld van een bejaard zorgslachtoffer op TV op 17 maart en al die maanden hard campagnevoeren is voor niets geweest.

Bij dit alles komt dat Diederik Samsom onder centrum-linkse kiezers een groot geloofwaardigheidsprobleem heeft. Dat de PvdA ook na 18 maart in het kabinet blijft zal niet verrassen, maar aan een groot verlies moeten welhaast conclusies verbonden worden — al was het maar om een ander tijd te geven zich te profileren als politiek leider voor de volgende Tweede Kamer-verkiezingen. ‘De positie van Samsom’-kwestie zal vervelend genoeg voor de PvdA de gehele campagne weer opduiken in de media en zo het eigen verhaal wegdrukken.

D66
Altijd al de traditionele partij van pieken en dalen, piekt D66 nu weer – maar is het niet wat te vroeg, vragen D66’ers in de top zich fluisterend af? De partij mag rekenen op stevige winst in de Provinciale Statenverkiezingen (en dus de Senaat).

Net als de andere oppositiepartijen gaan bij D66 deze verkiezingen de handschoenen uit. Alexander Pechtold en de zijnen weten dat ze nu het momentum hebben om de VVD/PvdA-coalitie onderuit te schoffelen. En dus is het doel de VVD en de PvdA een groot verlies te bezorgen.

Maar de partij mag het in de landelijke peilingen goed doen, het komt D66 deze verkiezingen niet aanwaaien. De liberalen moeten het toch hebben van zwevende kiezers en dus een hoge opkomst. PS-verkiezingen trekken traditioneel weinig volk. D66 is daarnaast vooral sterk in de grotere urbane gemeenten in de Randstad; daarbuiten is het VVD-country. Aan Pechtold en zijn collega’s de schone taak D66’ers massaal te mobiliseren voor een get out the vote-campagne. De vraag is of dat gaat lukken als de machtsvraag in Den Haag niet speelt.

Interessant om te zien wordt welke grote onderwerpen D66 zal proberen aan te snijden. Want hoe Pechtold het ook wendt of keert, zijn handtekening staat prominent onder juist enkele grote impopulaire akkoorden (zorg, sociale zekerheid). Een ouderwetse tegen-campagne zal snel worden doorgeprikt. Dus wat wordt het? De Strijd om de ZZP’er? Belastingverlagingen? Waarom zou je D66 moeten stemmen, anders dan als een stem tegen Rutte-Asscher?

SP
Dit moet de wederopstanding van Emile Roemer worden. Bij de verkiezingen van 2012 stond de SP onder zijn leiding torenhoog in de peilingen, maar toen het erop aankwam in de debatten wogen de kiezers Roemer — en oordeelden
[  ] geschikt
[X] ongeschikt.

Bij de SP ontkent men uiteraard stellig dat het aan de sympathieke Boxmeerder ligt, maar kiezersenquêtes en de betere peilingen (de bureau’s die echt praten met de mensen in hun kiezerspanels) spreken boekdelen.

Dat brengt de SP in een spagaat. De partij wil dolgraag een referendum over het kabinetsbeleid maar géén referendum over Emile Roemer. En toch zal dat laatste het geval zijn. Nu al rommelt het in de partij, met kaderleden die extra partijcongressen willen en Kamerleden die al dan niet anoniem bezorgd zijn over het leiderschap van de voorman. Als de winst tegenvalt, is Roemer niet langer houdbaar.

Dus is het vol op het orgel tegen het kabinet. Roemer en de zijnen gaan alles geven. Op ‘links’ liggen zo’n 20 zetels voor het oprapen. Nu al framet de SP de verkiezingen als een referendum. De SP als ‘de kampioen van links’, het is de rol waar Roemer in gedijt. En Roemer heeft één voordeel: kiezers weten dat het deze verkiezingen niet om hem gaat. Mensen hoeven niet bang te zijn dat hij in het Torentje komt en er koffie gaat omgooien.

CDA
WRAAK! Dat is het doel van de christendemocraten deze verkiezingen. Aan de VVD verloren terrein in de oostelijke en zuidoostelijke regio’s moet worden terugveroverd na de desastreus verlopen Provinciale Statenverkiezingen van 2011. Toen zat het CDA in zak en as en liepen kiezers massaal over naar de VVD (en PVV).

Het CDA hamert niet voor niets al ruim een jaar op lastenverlichting, belastingverlaging en — belangrijk in de oostelijke regio’s — verlichting van de accijnzen voor grensondernemers. Ook valt het CDA weer vaak te horen over de belangen van agrariërs.

De partij vaardigt Kamerleden af naar de oostelijke provinciën om er lijsttrekker te worden en zal daar stevig campagne gaan voeren op een mix van regionaal aansprekende onderwerpen en een fel geluid tegen Rutte-2. Dit ondanks het feit dat het CDA in de Senaat regelmatig met de coalitiepartijen meestemde. Ook bij het CDA weet men dat de perceptie voor de kiezer in de regel belangrijker is dan de realiteit.

Hoe dan ook staat bij een ongewijzigde situatie vast dat net als D66 en de PVV ook het CDA kiezers weg zal halen bij de VVD.

PVV
Geert Wilders lacht in zijn vuistje. Twee jaar nadat hij Rutte-1 liet vallen en vervolgens zetels inleverde, staat zijn PVV in de peilingen weer fier bovenaan. Het maakt veel anti-Rutte-2 kiezers klaarblijkelijk niet uit wat Wilders of zijn kornuiten roepen in de pers over moslims,  hoeveel PVV’ers met veel bombarie uit de partij stappen en met welke partijen uit het buitenland hij bondgenootschappen aan gaat. Men stemt vooral op Wilders om beleid te frustreren, niet om hem premier te maken.

Zoals de afgelopen jaren bleek gedijt de PVV wanneer in de hoofden van kiezers onderwerpen als islamitisch terrorisme en integratie en immigratie op de prioriteitenlijst stijgen. De afgelopen maanden staan het geweld van IS en diverse discussies over vluchtelingenstormen en uitgeprocedeerde asielziekers uitgebreid in de schijnwerpers.

Wilders’ kracht is dat hij feilloos aanvoelt wanneer hij bij een onderwerp aan moet haken dat zijn potentiële kiezers bezig houdt. En voilá, sinds de bovengenoemde onderwerpen de media domineren komt hij met het ene voorstel na de andere stevige uitspraak. Ook trekt Wilders net als de SP kiezers die woedend zijn over het kabinetsbeleid. Hij slaagt er dus net als in 2010 weer in kiezers naar zich toe te trekken om sociaal-culturele redenen (vooral rechtse kiezers) en sociaal-economische (vooral linkse kiezers: ex-SP’ers en ex-PvdA’ers).

Zoals bij alle andere campagnes zal Wilders het vooral houden bij free publicity en earned media in de pers naar aanleiding van parlementaire acties. Meer heeft hij ook niet nodig.

Christenunie
Tsja. De Christenunie. Twee jaar lang stak Arie Slob zijn nek uit om enkele belangrijke akkoorden door de Eerste en Tweede Kamer te helpen en daarvoor kreeg hij zo af en toe iets terug. Maar zo langzamerhand is de vraag wanneer de Christenunie er ook electoraal eens van gaat profiteren.

Om hem heen spint vrijwel iedereen garen bij de electorale implosie van PvdA en VVD, maar zelf staat Slob met lege handen. Een plotselinge harde breuk met Rutte-2 en de andere gedoogpartijen is ongeloofwaardig, maar de Christenunie zal in de Provinciale Statenverkiezingen niet veel beter presteren — maar ook niet veel slechter. Hoe dan ook is de kans groot dat Slob’s toon vanaf 19 maart aanzienlijk verhardt.

Groenlinks
Voor de groenlinksen begint voorzichtig aan het zonnetje electoraal te schijnen, maar de partij is bij lange na nog niet uit de gevarenzone. Gek genoeg zit ook Groenlinks strategisch in een spagaat. Langzaam maar zeker snoept men zeteltjes weg bij de zieltogende PvdA, maar vooralsnog kan Groenlinks zich nog niet richten op de grote groep zwevende kiezers. Daarvoor valt er nog te veel reparatiewerk te doen onder de weggelopen overtuigde Groenlinkers die gingen hokken bij Samsom’s PvdA.

Een referendum-verkiezing, waarbij Groenlinks vermorzeld wordt door het geweld tussen D66, PvdA en SP, is daarom niet in het belang van de partij.

50Plus
Zoals voor Geert Wilders geldt ook voor Henk Krol dat zijn kiezers hem veel vergeven. Krol is voor oudere kiezers met angst voor de zorghervormingen een stormram waarmee ze hun frustratie uiting geven. Dat Krol met zijn ene zetel in de Tweede Kamer geen deuk in een pakje boter slaat maakt ook niet uit. Wat wél uit kan maken is dat 50Plus met de huidige peilingen er waarschijnlijk een zetel bij krijgt in de Senaat. En iedere zetel erbij voor de oppositiepartijen is weer een Nagel in de doodskist van de coalitie. Net als PVV en SP gaat 50Plus vol voor de referendum-verkiezing.

Partij voor de Dieren, SGP
Marianne Thieme had een window of opportunity om echt in te breken in het gedesillusioneerde Groenlinks-electoraat, maar liet die kans lopen. Net als Groenlinks en de SGP zal de Partij voor de Dieren geen baat hebben bij een referendum-verkiezing.

Noot:
Bij dit schrijven was nog niet duidelijk of de Groep-Kuzu/Öztürk, Groep Bontes/Klaveren en Groep-Klein meedoen aan de Provinciale Statenverkiezingen