Het CDA zoekt al jaren geen verhaal

En weer zit het CDA in de piepzak. Waar komt dat toch vandaan? Her en der klinkt het dat het ligt aan de verkeerde keuze voor de lijsttrekker, Wopke Hoekstra. Maar doorgewinterde CDA’ers weten beter. Eigenlijk, fluisteren zij, is het CDA een partij zonder eigen, duidelijk gedefinieerd en herkenbaar verhaal. En dáár zit het probleem.

Maart 2021. Premier Wopke Hoekstra buffelt soeverein door in de door de coronacrisis gedomineerde verkiezingen. De erfvijand op rechts, de VVD onder leiding van de sukkelende (en inmiddels derde) lijsttrekker in drie opeenvolgende campagnes, slaagt er maar niet in een goed contrast te maken met de christendemocraten, die voor de zoveelste keer in hun bestaan de koers wat naar links hebben verlegd.

Hoekstra ondertussen profiteert van de premierbonus in crisistijd. Ervaren politiek verslaggevers, duiders en politicologen roepen al sinds de presentatie van het CDA-verkiezingsprogramma dat, ja, de partij weer wat naar links opschuift, maar dat niet heel duidelijk is waar het programma van het CDA nou eigenlijk verschilt met dat van de VVD.

Hoe, vragen commentatoren na het zoveelste debat tussen Hoekstra en de VVD-lijsttrekker zich af, komt het toch dat de beide lijstrekkers er zo slecht in slagen de verschillen tussen de beide partijen te articuleren?

Wat is de boodschap? Waar stáát de VVD nu eigenlijk voor? En hoe gaat de VVD met deze lijsttrekker ooit het verschil maken met het CDA, dat een verkiezingsprogramma heeft dat wel erg lijkt op dat van de VVD?

De kiezer maakt het ondertussen weinig uit. De coronacrisis drukt dit soort vragen en discussies naar de achtergrond. Hoekstra heeft het land in hun ogen redelijk goed door de crisis heen geleid en kritiek op de premier wordt slecht gepruimd.

Vlees noch vis
In een aflevering van de podcast ‘Betrouwbare Bronnen’ verhaalt CDA-historicus en -partijfan Pieter-Gerrit Kroeger over het succes van de twee kabinetten Hoekstra – opvolgers van Balkenende-V – en de staat waarin de kwakkelende coalitiepartner VVD zich bevindt.

“Het probleem van de VVD, Jaap, is dat die partij simpelweg gewoon niet echt een verháál heeft”, doceert Kroeger. “Vroeger, ja, vroeger, in de tijd van Pieter Óud! Van Hans Wíegel! Van Fríts Bólkestein! Tóén had de VVD een verhaal. Bitterbal-conservatieven, ja, maar die met hun Veronica-liberalisme het CDA tenminste nog de stuipen op het lijf joegen. Toen wist je nog wat je aan de VVD had. Maar nu? Met deze zoveelste lijsttrekker in de afgelopen 10 jaar, met een programma dat vlees noch vis is?”

“Mag ik iets ondeugends zeggen, Jaap? De VVD is alle kanten uitgeschoten op zoek naar een verhaal. Naar iets waar de partij zich mee kan onderscheiden ten opzichte van het CDA. Bij gebrek daaraan zoeken ze het nu telkens weer in een nieuw gezicht, maar dat is altijd een táctische keuze die moet verhullen, Jaap. Grote fout. Gróte fout.”

“Dus”, zegt podcast-host Jaap Jansen, “de VVD ontbeert eigenlijk een duidelijk verhaal. Waarmee voor iedereen in één keer duidelijk is waar die partij voor staat.”

Kroeger neemt een paar seconden stilte in acht for effect. “Precíes, Jaap. Precíes.”

In werkelijkheid is de situatie natuurlijk andersom.

Want in de realiteit staat VVD-premier Mark Rutte in de campagne van maart 2021 tegenover de nieuwe lijsttrekker van het CDA. Het is 11 jaar na het verschijnen van het rapport van de commissie-Frissen, die de nederlaag van het CDA in 2010 onderzocht, en negen jaar nadat de commissie-Rombouts de nederlaag van 2012 verklaarde.

In 2010 concludeert de commissie-Frissen dat het CDA een onduidelijk verhaal had. “Discussie over onderwerpen waarover meningsverschil was in de partij werd niet gevoerd”.

De commissie-Rombouts vond blijkbaar dat de conclusies van de commissie-Frissen iets te makkelijk terzijde waren gelegd door de partijleiding en draait de duimschroeven daarom nog eens wat aan in het eigen rapport (.pdf).

Omdat het CDA in de voorgaande decennia afwisselend met linkse en rechtse partijen regeerde, was de partijlijn diffuus geworden.

“Het is steeds onduidelijker geworden waarvoor het CDA voor stond. Ons profiel werd flets, vlak, kleurloos, niet onderscheidend… Niet alleen voor de kiezer, maar erger, ook voor onszelf”, aldus het spijkerharde rapport.

Het mocht niet baten. Het CDA is en blijft een fusiepartij en de lieve vrede tussen de bloedgroepen moest bewaard blijven. De partijen waaruit het CDA ontstond gingen fuseren om te pacificeren, om meningsverschillen tussen de partijen onder het tapijt te vegen. Daardoor ontstond een diffuse, grijze massa zonder scherp gedefinieerd verhaal.

Men verkoos een probleem dat men niet kon oplossen boven een oplossing die niet beviel, om Lee Thayer te citeren.  

En daarom zit het CDA nu met de gebakken peren, met een letterlijk uitstervend electoraat, en met het ’t hebben van kabaal over een hervorming hier en een beleidsvoorstel daar. Maar uit welke overtuiging de partij dat nu doet…?

De lieve vrede
Mei 2021, een nieuwe aflevering van de podcast ‘Betrouwbare Bronnen’. CDA-partijhistoricus en -partijfan PG Kroeger slaakt een diepe zucht.

Zojuist heeft host Jaap Jansen dé vraag gesteld: waar lág het nou toch aan, dat het CDA alweer een verkiezing verloor terwijl de oorzaak toch zo duidelijk was?

Dan antwoordt Kroeger. “Eind 2017, begin 2018 dreigde de VVD dezelfde fout te maken als het CDA begin jaren ’90 en aan het einde van het kabinet-Balkenende IV. De VVD was al zó lang aan de macht en had, om maar te kunnen regeren, al zó veel compromissen gesloten met zowel linkse als rechtse partijen dat zelfs het gestaalde VVD-kader niet meer zo goed wist waar de VVD voor stond. De VVD had geen verhaal meer, het was een machtsmachine geworden. Máár, Jaap, het verschil met het CDA van toen is: de VVD had dat dóór. Ze begrepen het. De partijtop heeft toen, top-down en zonder gedoe met commissies, besloten een nieuw verhaal voor de VVD te schrijven.”

“En dát, Jaap”, verzucht Kroeger, “is de exercitie die het CDA altijd uit de weg is gegaan. Om de lieve vrede in de partij te bewaren. Het plakken van pleisters in de vorm van nieuwe lijsttrekkers, zoals de PvdA ook zo vaak doet, werkte niet meer. Dus de keuze is simpel. Óf het CDA verovert binnen de komende 5 jaar het premierschap en de VVD wordt weer de onderliggende partij, omdat de verschillen er toch niet meer zo doen en je het van de premierbonus moet hebben. Maar ja: dan hoop je er dus op dat de VVD fouten gaat maken, zoals het CDA dat de afgelopen jaren deed. Dat, óf men definieert scherp waartoe de partij op Aarde is. Maakt men weer geen keuze voor het laatste, dan bestaat het CDA straks niet meer.”

“Nou. Dat is nogal een boude stelling, PG”, zegt Jaap Jansen ernstig, wetend hoe het CDA zijn vriend aan het hart gaat.

“Dat klopt, Jaap”, zegt Kroeger mistroostig. “Maar het is de enig mogelijke conclusie.”