Het is gelukt: de SP heeft D66 bij de ballen. Na chaotisch gesoebat en klappende onderhandelingen vormen de socialisten de laatste reddingsboei voor de sociaal-liberalen die hoe dan ook een coalitie met de VVD willen. Dat maakt de SP machtig en de kans op het slagen van de coalitieonderhandelingen groot, te meer daar de SP op belangrijke punten al toezeggingen van D66 en VVD heeft binnengehaald.
Wachten, schaken op twee borden en toezien hoe D66 zichzelf klem zette. Dat is wat de SP de afgelopen weken heeft gedaan. En nu pakt Laurens Ivens zijn kans.
De SP keek toe hoe D66 langzaam maar zeker de SP-fuik binnen zwom. De ijzeren wil van D66 om zonder de PvdA en mét de VVD een coalitie te vormen en de onwil van Groenlinks om daar aan toe te geven maakten dat D66 geen andere keuze meer had. En D66-leider Jan Paternotte weet het. Dit is zijn laatste kans. Daarom biedt hij de SP de komende weken veel ruimte in de onderhandelingen en bij voorbaat cruciale toezeggingen.
De fabel van de ‘linkse coalitie’
Natuurlijk, de SP zat niet helemaal stil. Men hield informeel contact met de PvdA en Groenlinks.  De SP speelde mee op het schaakbord. Dat gaf aanleiding te denken dat SP samen uit, samen thuis was met de linkse partijen. Maar de SP wist wat de PvdA ook wist: van een linkse coalitie met elkaar zou het nooit komen.
De PvdA was voor een linkse coalitie aangevuld met – tja, met wie? Met een van de splinterpartijtjes met één zetel was geen optie, hoe hard de buitenwacht dat ook schreeuwde. Dus met de VVD? D66? Ondenkbaar. Dat vond de VVD ook en de partij blokkeerde daarom bij voorbaat al weken lang elke coalitie zonder D66. Daarmee was een linkse coalitie-plus-één van tafel.
En bovendien: wat zou het resultaat zijn als de linkse partijen zich inderdaad tot het einde toe aan elkaar zouden vasthouden? In ieder geval geen linkse coalitie. Wel zou D66 struikelen. Het initiatief voor het vormen van een bestuur zou Jan Paternotte in een woelige raadsvergadering worden afgenomen en gegund aan de PvdA. Dat horrorscenario, de ‘Haarlem Variant‘, deed de laatste weken opgeld in Stopera-kringen. Het zou de ultieme vernedering zijn voor D66 en het einde van het politieke leven van Paternotte.
SP toch weer buitenspel
Maar daarna, als de PvdA het initiatief zou zijn gegund, zou er al snel een coalitie gesloten worden van PvdA, waarschijnlijk het politiek verzwakte D66 en misschien nog een partij – zeer waarschijnlijk Groenlinks, maar in ieder geval niet de SP.  Het is immers niet in het belang van de PvdA de SP salonfähig te maken. Dat risico schatte de SP goed in. Wanneer het opportuun zou zijn zou de SP die deur naar de mythische linkse coalitie zelf wel dicht gooien.
Dus wachtte de SP rustig de implosie van de onderhandelingen tussen D66, VVD en Groenlinks af en gokte erop dat D66 zich uiteindelijk in een laatste poging tot hen zou wenden. En zo geschiedde.
Opposites attract
De VVD was na het onderhandelingsdebacle klaar met Groenlinks en ontwikkelde een voorkeur voor een coalitie met D66 en SP. Een samenwerking van SP en VVD zou ondanks alle anti-SP-retoriek van de VVD minder problemen opleveren dan gedacht. VVD-leider Eric van der Burg staat niet voor niets bekend als een flexibel onderhandelaar. In 2010 draaide hij zijn hand niet om voor geheime deals met Groenlinks — akkoorden met de autohaters die stil gehouden moesten worden voor VVD-kiezers. Zulke deals zouden eventueel best wel weer met de SP gesloten kunnen worden. Wat niet weet, wat niet deert, is de pragmatische redenatie in de VVD-gelederen.
De doorbraak kwam toen D66 en SP samen verkenners gingen leveren voor een nieuwe ronde gesprekken met iedereen. Een advies voor onderhandelingen tussen VVD, D66, Groenlinks en SP volgden.
Nog gaf de SP zich niet gewonnen; eerst moest Groenlinks zichzelf definitief buitenspel zetten. Zonder dat was D66 nog niet genoeg verzwakt. Maar zelfs toen Groenlinks afhaakte speelde Ivens het hard. Hij hield de boot af: D66 moest helemaal de fuik in. Pas dan zou de SP een grote kans hebben op garanties vooraf op voor die partij belangrijke punten in de onderhandelingen.
SP krijgt garanties
Precies zo staat het ook in het verslag van de verkenners Roger van Boxtel en Arjan Vliegenthart over onderhandelingen tussen SP, VVD en D66: “Op deze terreinen [speerpunten van de SP – red.] zijn volgens de SP-fractie stevige handreikingen van de andere partijen nodig om de SP-fractie te kunnen verleiden deze optie [D66/VVD/SP – red.] te onderzoeken.” Let op de gevolgtijdelijkheid: de SP eiste eerst garanties van D66 en VVD voor het zou beginnen aan onderhandelingen.
De verkenners waren beducht voor weer een mislukking en gingen met de SP-wensen terug naar D66 en VVD. Zouden de heren de SP kunnen geven wat men wilde? Ja, was het antwoord. En zo concludeerden Van Boxtel en Vliegenthart in hun advies (.pdf) dat de SP “comfort kan worden geboden”.
Het ja-woord maakte duidelijk: D66 zit in de fuik. De SP kreeg de gewilde garanties — een uitzonderlijk sterke positie voor iedere partij die onderhandelingen in gaat — en de lichten gingen op groen.
Een historisch college
Blijft over dat het nog altijd mis kan gaan in die onderhandelingen, ook al is die kans aanzienlijk verkleind dankzij de toezeggingen. De socialisten zetten in op hun punten voor werk en armoedebestrijding, zorg en wonen (lees: sociale huur). Punten waarmee de partij concurreert met de PvdA.
Ja, de Amsterdamse SP-partijtop zal het moeilijk krijgen het onderhandelingsresultaat te verkopen aan de knorrige achterban die immers altijd te hoop loopt tegen het geheul van de PvdA met die verfoeide D66 en VVD. En er was toch een optie voor een linkse coalitie? Ivens heeft straks heel wat uit te leggen.
Maar desnoods laat men Jan Marijnissen afdalen van de Osse Olympus om tijdens de cruciale ledenvergadering een paar mensen diep in de ogen te kijken en klaar. De PvdA doet dat immers met Job Cohen als het nodig is — capitulatie gegarandeerd in Amsterdam! — dus waarom niet.
Verliezers
Met de knieval voor de SP hijst D66 definitief de witte vlag, zij het anders dan twee weken geleden, toen de partij dusdanig in zak en as zat dat men zelfs een coalitie met aartsvijand PvdA opperde.
Een college met de SP is bepaald niet de eerste wens van de sociaal-liberalen. Dat was toch echt een coalitie van VVD/D66/Groenlinks.
Ja, D66 haalt door de fuik van Ivens doelbewust in te zwemmen alsnog de strategische doelen binnen: een coalitie zonder PvdA, mét de VVD en een partij op links en een partij op rechts. Maar Paternotte en de zijnen zijn zo wel overgeleverd aan de nukken van de SP. En de SP mag dan inhoudelijk alvast ‘comfort geboden’ zijn, er moet nog een flinke horde genomen worden: de stemverhoudingen in het college van burgemeester en wethouders. Ook daar zullen zowel de SP als de VVD comfort willen. Dat wordt nog een flinke puzzel.
Bovendien zullen de socialisten zich moeten realiseren dat dit het is, qua toezeggingen. Nóg meer eisen zal zelfs de VVD niet accepteren (althans, niet publiek).
Andere verliezers zijn de PvdA en Groenlinks. Ervan uitgaande dat de onderhandelingen niet klappen gaan de sociaal-democraten en groenlinksen samen 4 jaar de oppositie in. De PvdA zal zich nog lang heugen dat men die ene kans op een coalitie met D66 — VVD erbij of niet — aan zich voorbij heeft laten gaan.
Communicatiestrateeg en schrijver van het boek ‘Megafoonpolitiek‘. Op Twitter te vinden als @kajleers. Politiek bewust, voormalig financieel-economisch journalist, muziekmaker, professionele kletskous, schrijver. Geeft ook social media-trainingen, denkt graag met je mee over communicatiestrategie. En ja, content is en blijft King.