Baudet bewandelt platgetreden wegen. Maar of dat zijn kiezers veel kan schelen…

Nee, ook de kiezerscoalitie die het Forum voor Democratie naar een overwinning stemde is geen verzameling kale bruinhemden. Het is blijkt een bonte stoet kiezers met een veelvoud aan klachten, in het bijzonder tegen het klimaatbeleid van het kabinet. En Baudet, een fascist of racist? Nee, dat is hij niet. Wel is hij een etnocentrist. Daar hebben we er in de wereld wel meer van dezer dagen.

Toen Thierry Baudet zijn overwinningsspeech hield in de door zijn partij afgehuurde zaal, waren er nogal wat partijleden die enigszins glazig stonden te wachten tot hij klaar was. Anderen beklaagden zich erover dat de toespraak wel erg lang was. Op social media klaagden FvD-stemmers in de dagen erna dat ze weinig begrepen hadden van Baudet’s warrige verhaal over uilen, brokstukken en nieuwe architectuur.

Het zou zomaar eens kunnen dat het veel van deze kiezers allemaal ook weinig kan schelen — wat zeker niet wegneemt dat er heus Erkenbrandoïden tussen zitten die niet kunnen wachten tot een etnische oorlog uitbreekt.

Daarvoor hoef je alleen maar even je oor te luisteren te leggen in de diepbruine kanalen op Reddit en 4Chan. Wat je op Facebook, Twitter, et cetera ziet zijn soms zeer diverse Forum voor Democratie-stemmers die wijzen op evenzo diverse standpunten van de FvD om op die partij te stemmen.

Bonte kiezerscoalitie – die ook zo weer uit elkaar valt
Elke partij en politicus heeft een coalitie van kiezers achter zich. Het gebeurt zeer zelden (lees: nooit) dat een kiezersschare homogeen is; dat zij allemaal precies hetzelfde denken over dezelfde onderwerpen. Ook bij Baudet — die begonnen is aan het innemen van de plek van Wilders en deels dezelfde kiezersgroepen aanspreekt als Fortuyn — heeft zich een bonte groep kiezers aangesloten, bestaande uit diverse groepen met verschillende prioriteiten.

Eén zo’n groep bestaat bijvoorbeeld uit kiezers die niet begrijpen dat ‘hun’ partijen — de VVD en het CDA — in hun ogen blind achter Groenlinks en D66 aan lopen waar het gaat om klimaatmaatregelen.

Zoals inmiddels bekend moge zijn uit meerdere bronnen in meerdere media: de VVD-top zag in de interne peilingen die zij zelf laten uitvoeren al een dramatische verschuiving van VVD-kiezers naar Baudet in de dagen na de bekendmaking van het klimaatakkoord. Zoiets werd wel verwacht. De poging de schade te beperken door Rutte meteen te laten aankondigen dat een deel van de rekening bij het bedrijfsleven terecht komt, en niet bij de burger, mocht kennelijk niet meer baten. Dat VVD en CDA überhaupt een klimaatakkoord sloten was voor een aanzienlijk deel van hun kiezers klaarblijkelijk al genoeg om de overstap naar Baudet te maken.

Kiezersonderzoek door bureau Ipsos na de verkiezingen bevestigt wat de VVD al had gezien:

Het blijkt dus dat klimaat deze verkiezingen dé grote splijtzam is geweest, niet immigratie, islam of Nexit. Groenlinks wilde – logischerwijs – graag dat de verkiezingen over het klimaat zouden gaan, want daarop is de partij issue owner. Het Forum voor Democratie stelde zich op als de anti-partij op klimaat, dus de antithese van Groenlinks.

Groenlinks zocht openlijk een tweestrijd met Baudet, en je mag concluderen dat dat aardig gelukt is. Een campagnewijsheid is dat je bij voorkeur een tweestrijd wilt. Een andere campagnewijsheid is dat er een risico is dat je je vijand groter maakt. Die les mogen de Groenlinksers die op verkiezingsavond met afgrijzen de uitslagen van Forum voor Democratie volgden in hun oren knopen.

Scheer de FvD-kiezer niet over één kam
Wie een déjà-vu heeft bij wat gebeurde in 2002, deze afgelopen tweeënhalve week sinds de verkiezingen: het is u vergeven. Ook toen wist één figuur in razend korte tijd ongeveer 1/6e van het electoraat aan zich te binden: Pim Fortuyn trok kiezers uit alle lagen van de bevolking. En ook toen gingen journalisten bijna wanhopig de straat op, op zoek naar de kennelijk ‘vergeten’ kiezer die ineens en vanuit het niets boos en ontevreden bleek.

Nu is dat het weer het geval, en wel dusdanig dat Paul Scheffer in NRC schreef dat hij een opiniestuk uit 2002 vandaag zou kunnen herplaatsen, met alleen de naam ‘Pim Fortuyn’ vervangen door ‘Thierry Baudet’.

Toen, in 2002, werden Fortuyn-kiezers voor van alles uitgemaakt – van racist tot fascist tot neo-Nazi. Nogal wat van die kiezers — die bijvoorbeeld niets hadden tegen hun Marokkaanse buren maar wel de eindeloze reeks auto-inbraken en vandalisme in de wijk zat waren, en de overheid die daar in hun ogen niks tegen ondernam — voelden zich daardoor zeer gepikeerd en aangevallen door partijen waarop zij tot dan toe verkiezing na verkiezing hadden gestemd.

Zoals in 2002 blijkt dat een kiezerscoalitie over één kam geschoren wordt en weggezet als ‘bruin’ of als fascist. En ook nu dreigen Baudet-tegenstanders dezelfde fouten te maken als in 2002 en zo een verstandshuwelijk tussen Baudet en zijn kiezers tot een love-in te maken; kiezers die zichzelf gaan zien als geuzen, die zich door alle bruinmakerij juist alleen maar meer opsluiten in hun eigen gelijk.

Maar terwijl opiniepagina’s van kranten vol staan met mensen die allerlei meningen debiteren over wat Baudet nu wel of niet bedoelde, is de kans vrij groot dat in ieder geval een fors deel niet op zijn partij stemde vanwege verwijzingen naar Hegel of oud-Griekse woorden.

Zuiver etnocentrisme
Is er dan niets waar van Baudet’s gedweep met etnocentrisme (want dat is waar we het hier over hebben)? Zeker wel. Er hoeft niet moeilijk gedaan te worden over wat Baudet nu echt vindt. Hij heeft het namelijk zelf allemaal al eens gezegd.

In een interview liet hij zich al eens ontvallen dat hij Europa ‘blank’ wil houden en de ‘Europese cultuur’ gewaarborgd. Dat is etnocentrisme in zijn zuiverste vorm. Baudet ontkent dat te pas en te onpas — hem zouden ‘woorden in de mond gelegd zijn’ en hij zou ‘verkeerd worden begrepen’, zoals hij hier zei — maar het ligt onomstotelijk vast dat hij toch echt zélf al die zaken over blank, waarden en de Europese cultuur gezegd heeft. (Luister voor de zekerheid dat stukje interview nog maar eens terug.) Dat ontkennen, met zulk bewijsmateriaal, lijkt nogal onzinnig. Maar het laat zich raden waarom hij dat ontkent: als hij het zou erkennen, zou dat mogelijk toch kiezers afschrikken.

Het blijkt dat het gevoel een minderheid in eigen land te worden, met daaraan verbonden deze etnocentrische politiek-filosofische stroming, in heel Europa voet aan de grond heeft gekregen. Politici die de angst voor ‘omvolking’ aanboren, het gevoel van witte meerderheden die vrezen dat zij, of hun (klein-)kinderen minderheden in eigen land gaan worden.

Dit verschijnsel is overal waar te nemen, van Spanje (waar de ultrarechtse Vox-partij binnen zes maanden van nul procent in de peilingen nu al de tweede partij van het land is) tot Noorwegen, Denemarken, Zweden en Finland in het noorden, waar partijen die waarschuwen tegen ‘omvolking’ ofwel al in de regering zitten, ofwel een regering gedogen, ofwel één van de drie grootste partijen is. In Oost-Europa varen partijen als de PiS (Polen) als Fidesz en Jobbik (Hongarije) wel bij hun weerstand tegen de zogenaamd nakende omvolking. Baudet past naadloos in die traditie.

Boter
Daarbij moet gezegd dat Baudet’s uitspraken ook in Den Haag niet nieuw zijn. Sommige partijen hebben dan ook een flink pak boter op hun hoofd als ze Baudet bekritiseren om diens etnocentrisme.

Dat houdt kort gezegd in dat je de eigen cultuur superieur acht aan andere culturen. Tegenover etnocentrisme staat cultuurrelativisme, waar Baudet in zijn schrijfsels dan ook fel tegen te keer gaat.

Is dat allemaal nieuw? Nee. Baudet lijkt eerder het boze neefje van Frits Bolkestein, de voormalige VVD-leider, die sinds de vroege jaren ’90 al te pas en te onpas riep dat de Europese cultuur onder druk staat door immigratie. En daarvoor, rond 1983, was het de SP die een beladen pamflet afdrukte waarin gesteld werd dat moslims een andere cultuur hadden dan de Nederlandse, en dat het beter zou zijn als zij met een zak geld zouden teruggaan naar het land van herkomst. En Baudet zou ook heel goed het pleegzoontje van Jacobse & Van Es kunnen zijn geweest.

En zoals Nu.nl-verslaggever Avinash Bhikhie opmerkte in een interview in de Volkskrant: de afgelopen twee jaar deden de minister-president en de leider van het CDA ook een aardige duit in het etnocentrische zakje.

Betekent dit dan dat niemand nog iets hoeft te vinden van Baudet’s uitspraken? Natuurlijk niet. Maar er is wel reden om te denken dat nogal wat van Baudet’s kiezers hem zijn etnocentrisme vergeven, zolang hij die energierekening maar omlaag krijgt of de koopkracht verbetert.

Tenslotte bleek consistent uit kiezersonderzoeken dat een fors deel van de PVV-stemmers veel van de uitlatingen van Geert Wilders over de islam te radicaal vonden, maar om andere redenen op hem bleven stemmen – zoals, bijvoorbeeld, de zucht naar een Nexit, een vertrek van Nederland uit de Europese Unie. En ook omdat er geen alternatief was. Dat is er nu wel en dat merkt Wilders dan ook meteen: Baudet trok veel PVV-kiezers.

Wat nu? 
Verwacht mag worden dat de andere partijen op rechts feitelijk dezelfde strategie gaan toepassen als zij deden met de PVV: isoleren en coöpteren.

Zoals politicoloog Joost van Spanje aantoonde is dat een manier om partijen in te kapselen. De VVD slaagde hierin met name in de campagne van 2017, toen zij — en het CDA — de PVV uitsloten van regeringsdeelname (isolatie: ‘een stem op de PVV heeft toch geen zin’) en vervolgens standpunten van de PVV in lichtere mate overnamen (coöpteren: ‘stemmen op de PVV is zinloos, dus als u nou op ons stemt, krijgt u ongeveer hetzelfde’).

Een andere manier is aan de kiezer duidelijk maken dat ook de nieuwkomer ‘vuile handen’ maakt. Dit was in de achterhoofden van VVD’ers en CDA’ers de gedachte in 2010, toen de PVV mocht aanschuiven bij Rutte-I als gedoogpartner. In 2002 was dit ook de gedachte bij het inkapselen van de LPF. Het lukte in 2010 bijna, tot Wilders nieuwe bezuinigingen in de zorg moest gaan verdedigen. Voor het oog van de camera’s legde Mark Rutte — voor nogal wat PVV-kiezers de grote boeman — op een terras van het Catshuis een arm om Wilders’ schouders. Die zag de bui hangen en hij stapte op.

Baudet zal met deze wind van inkapselen, isoleren en coöpteren moeten laveren. Hij heeft gezegd bereid te zijn tot het aangaan van compromissen, maar hij heeft zulke binaire standpunten ingenomen dat het heel lastig, zo niet onmogelijk wordt daarover te onderhandelen. Baudet wil het hele klimaatakkoord van tafel, hij wil alle grenzen dicht, hij wil uit de Europese Unie stappen: het gaat allemaal niet gebeuren omdat hij daar geen meerderheid voor zal vinden in coalitieland Nederland.

En zo hopen zijn tegenstanders in Den Haag dat ook hij, net als Wilders, niet anders meer kan dan uiteindelijk zijn kiezers teleur stellen.