R.I.P. DE PVDA VAN WOUTER BOS?

Bij het CDA zal men inmiddels ietwat verbaasd zijn over het eigen succes, want de insteek van hun laatste verkiezingscampagne – ‘Maak Wouter Bos Af’ – heeft kennelijk een diepere impact gehad dan vermoed. Wat Bos tegenwoordig ook zegt of doet dat niet geheel strookt met de perceptie die kiezers hebben van de PvdA, wordt onmiddellijk in de vorm van modder naar hem teruggegooid. Zelfs zaken waar hij helemaal niets mee te maken heeft maar die misschien indirect en heel in de verte mogelijk zouden kunnen worden verbonden aan de PvdA, krijgt hij op zijn bord. En het houdt maar niet op. De zaak Ehsan Jami en zijn Comité van Ex-Moslims, een kleine rel tussen Jacques Tichelaar en Bos, een uiterst kritisch intern rapport over het geklooi dat de PvdA-campagne was, het salaris van Hans Hoogervorst (het nieuwe hoofd van de AFM), dan weer een opiniepeiling onder ondernemers die Bos als slechtste minister aanwijzen – alles explodeert tegenwoordig in zijn gezicht. En met hem in het gezicht van de PvdA. Hoe lang laat de partijtop dit nog doorsudderen?

Eén ding moge inmiddels toch wel duidelijk zijn: Wouter Bos is géén Bill Clinton, géén Tony Blair die het politieke instinct hadden om situaties met één woord, één gebaar of één zinnetje om te buigen in hun voordeel. En dat valt terug te leiden naar een cardinale fout van Bos en de PvdA-top: ze laten zichzelf gijzelen door agenda’s van anderen in plaats van dat zij agenda-setting zijn, en dat is dodelijk in de politiek. Bos, zelf niet bepaald een politieke amateur, moet dit ook inzien. En dat maakt het nog erger, want waar is het tegengeluid? Waar is de actie in plaats van de reactie?

Een belangrijke oorzaak is dat de PvdA wordt verlamd door angst. De partij wordt overvallen door de ene wervelstorm na de andere en heeft er geen direct antwoord op, omdat men niet zo goed weet wat men moet zeggen uit angst een deel van de achterban van zich te vervreemden. Een pijnlijk voorbeeld is de zaak Ehsan Jami, een PvdA-lid dat een Comité voor Ex-Moslims oprichtte, naar het Duitse voorbeeld. Prominent PvdA-lid Eddy Terstall ging zich ermee bemoeien, daartoe kennelijk aangespoord door leden van de partijleiding. En hoewel Terstall duidelijk vierkant achter Jami staat, citeerde NRC Handelsblad zeer selectief uit uitgelekte emails, waardoor in het publieke domein de perceptie ontstond dat de PvdA het initiatief van Jami politiek wilde neutraliseren om te voorkomen dat de islamitische achterban van de partij voor het hoofd gestoten werd. De nadruk moet zijn dat het hier om een perceptie gaat, maar een in graniet gegoten vuistregel in de politiek is niet voor niets dat de perceptie juist de realiteit is.

Nog zo’n angstvoorbeeld: de AOW-discussie die door het CDA zo vakkundig geëxtrapoleerd werd tijdens de verkiezingscampagne. Het CDA slaagde erin de AOW-boodschap van de PvdA te kapen en er een eigen intepretatie aan te geven, die vervolgens overgenomen werd door de media. Binnen een tijdsspanne van nog geen 48 uur stonden de AOW-plannen van Bos bekend als ‘Bejaardenbelasting’. Wie de krant opensloeg of een website bezocht en daar de combinatie ‘AOW’ en ‘Bos’ zag, associeerde het hoe dan ook met ‘Bejaardenbelasting’. Dat had een bijna onmiddellijke weerslag; de negatieve connotatie die inherent is aan het woord ‘Bejaardenbelasting’ had de overhand en uit peilingen bleek dat een meerderheid van de gepeilden tégen de PvdA-plannen was. Nog niet één-derde van de bevolking kon – en kan nog steeds niet – vertellen wat die plannen van de PvdA precies behelsden. Wél ‘wist’ men dat Bos “geld wilde wegnemen van de bejaarden die al zo lang hard hadden gewerkt”. Uit angst een deel van de achterban – de gepensioneerden – weg te jagen werd het plan in de ijskast gezet.

Het is bijna eng om te zien hoe stil het vervolgens blijft in de Bos-kringen. En als er al teruggeslagen wordt dan komt die reactie óf te laat – als het leed al geleden is en de verkeerde perceptie niet meer weggenomen kan worden – óf hij is halfslachtig, defensief en onzeker. Waarmee het beeld van een onzeker leiderschap alleen maar verstevigd wordt, en die de perceptie van Wouter Bos als ‘zwakke’ leider die met alle winden meewaait daarmee ook nog eens versterkt.

Gisteravond was de aftrap van een reeks discussiebijeenkomsten met PvdA-leden om te praten over de uitkomsten van het Rapport Vreeman, getiteld ‘De Scherven Opgeveegd’, een analyse van de mislukte verkiezingscampagne. Een verkeerde titel; het had beter ‘De Scherven Bijeengeveegd’ genoemd kunnen worden omdat het de lading veel beter dekt. De scherven zijn er immers nog steeds. Keurig bij elkaar geveegd en dus overzichtelijk, dat wel, maar de troep is bij lange na nog niet opgeruimd.

En de vraag of Wouter Bos nog wel de aangewezen puinruimer is, wordt steeds relevanter, zo bleek ook uit de reacties van de PvdA-leden gisteren; vrijwel iedereen was het erover eens dat er zeer veel schort aan Bos. Enkelen riepen luidkeels dat Bos zich terug moet trekken als partijleider, anderen vonden dat hij desnoods daartoe aangezet moet worden. Anderen waren het in principe wel met die stellingen eens, maar pareerden dat Bos wegsturen als partijleider voorlopig niet kan omdat “er op dit moment niemand is die het banier over kan nemen, en dat weten Bos en de partijleiding ook”. En andere, ietwat prominentere PvdA’ers waren fel over de koers van de partij, maar hielden bij het noemen van namen het kruit droog omdat zij misschien vanuit hun eigen amibitie voorlopig iedereen te vriend willen houden.

Het is hoe dan ook tijd voor actie. Bos zal nu leiderschap moeten tonen en boven de partij uit moeten stijgen door politiek zeer handig te gaan opereren, of wachten tot het onvermijdelijke moment dat het doek voor hem valt. Want als hij aanblijft als politiek leider, dan heeft de PvdA bij de volgende verkiezingscyclus twee grote problemen.

Ten eerste verliest de PvdA sowieso de gemeenteraadsverkiezingen, en wel omdat de PvdA de vorige keer een historisch hoge uitslag had. En dan geldt altijd: What goes up, must come down. De landelijke verkiezingscampagne volgt daarna – als het kabinet dan nog niet gevallen is uiteraard – en de PvdA start die qua publieke perceptie dus al met een achterstand.

Ten tweede hoeft de concurrentie dan nog maar weinig te doen om de kiezer te herinneren aan het windvaan-imago van de lijsttrekker, en de chaos in de PvdA-campagne zal wederom compleet zijn.

Dus tenzij Bos nu weloverwogen actie onderneemt om zichzelf opnieuw uit te vinden en te herprofileren in de publieke perceptie en hij daarin slaagt, is het een kwestie van wellicht korte tijd voordat zelfs zijn meest intieme getrouwen de noodzaak van een verandering aan de top als de enige uitweg zullen zien en in de stilte van de donkere avond een ernstig bezoekje komen afleggen.

Kaj

Communicatiestrateeg en schrijver van het boek ‘Megafoonpolitiek‘. Op Twitter te vinden als @kajleers. Politiek bewust, voormalig financieel-economisch journalist, muziekmaker, professionele kletskous, schrijver. Geeft ook social media-trainingen, denkt graag met je mee over communicatiestrategie. En ja, content is en blijft King.