Gezocht: veertien PvdA’ers voor de JSF

De Tweede Kamer besluit mogelijk komende week, maar in ieder geval vóór het einde van het jaar over de aanschaf van de vervanger van de F-16. De Joint Strike Fighter gooit de hoogste ogen. Maar er is veel politieke en publieke weerstand. Het wordt spannend in de Tweede Kamer; er zijn 14 zetels van de PvdA nodig om een politieke meerderheid achter de JSF te krijgen. Een overzicht van de afwegingen waar de PvdA-fractie voor staat.

Veertien Kamerzetels. Die zijn nodig om de VVD, het CDA, de Christenunie en de SGP (samen 62 zetels) aan een meerderheid (76) te helpen voor de aanschaf van de Joint Strike Fighter. Alle andere fracties zijn tegen.

Hoewel. ‘Alle’ andere fracties? Nee. Eén fractie biedt tot nu toe moedig weerstand tegen de verleiding van een duidelijk standpunt: de PvdA.

Met 38 zetels is de partij van Diederik Samsom doorslaggevend voor de toekomst van het project. De weidverbreide grappen en grollen over de zwabberende koers van de PvdA aangaande de JSF (“voor-tegen-voor-tegen-voor-tegen”) maken pijnlijk duidelijk dat de PvdA worstelt met het dossier. Getuige de verschillende geluiden die PvdA-Kamerleden in diverse media uitten de afgelopen maand lijkt unanimiteit in de fractie ver te zoeken. Wat staat er op het notebloc van de 38 PvdA-Kamerleden voor de beslissende fractievergadering over de JSF?

De overwegingen vóór aanschaf
1. De JSF is niet belangrijk. Doorgewinterde politici zijn Haagse pragmatici, handelaren in politiek kapitaal, en de leidende PvdA-figuren vinden de Joint Strike Fighter-kwestie ondergeschikt aan belangrijker zaken. Zoals bestrijding van de werkloosheid, het voorkomen van nog diepere bezuinigingen in de zorg, het onderwijs, de sociale zekerheid. Dit geldt overigens niet alleen voor PvdA’ers; naar verluidt bood Mark Rutte in de formatieonderhandelingen aan de JSF te laten vallen, maar hij werd teruggefloten door Stef Blok en de VVD-fractie.

2. De JSF is een mooi ruilmiddel. In het regeerakkoord staat niet dat de JSF gekocht moet worden. Dus is de PvdA nergens aan gebonden en is het daarmee een ‘vrije kwestie’. Wel is het een voor de VVD belangrijk punt. Instemmen met de aanschaf levert politiek kapitaal op waarmee nu, of op een later moment iets anders binnengehaald kan worden. Wel de Joint Strike Fighter, waar de VVD blij van wordt, maar niet boren naar schaliegas, waar de PvdA blij van wordt, bijvoorbeeld.

3. Het geld is er toch al. De €4,5 miljard die gereserveerd is voor de vervanger van de aftakelende F-16 ligt gewoon op de plank. Dat geld uitgeven gaat niet ten koste van geld voor zorg, onderwijs, sociale zekerheid en bestrijding van de werkloosheid. De 4,5 miljard, een eenmalige uitgave, wordt over een periode van dertig jaar uitgesmeerd. Dit geld uitgeven zal dus ook geen extra bezuinigingen of iets dergelijks opleveren.

4. De relaties met de Verenigde Staten. Dit argument slaat vooral aan bij ministers van Buitenlandse Zaken en ex-diplomaten in de Kamer. Zij zien het toestel en de gerelateerde uitgaven als een investering in de goede banden met de Amerikanen. Hier komt  bij dat – voorzover dit blog bekend – Nederland in NAVO-verband nog steeds een nucleaire taak heeft, namelijk het afwerpen van B-61 kernbommen. En naar verluidt heeft Nederland zich enkele jaren geleden opnieuw gecommitteerd aan die taak. Daarmee valt het meest voor de hand liggende alternatief voor de JSF, de Zweedse Saab Gripen NG, af als kandidaat. De Amerikanen zijn momenteel bezig met het upgraden van de B-61 bommen opdat ze passen in de bommenruimten van de Joint Strike Fighter. En ja, dus ook de Nederlandse.

5. Toegang tot Amerikaanse technologie. Dit argument slaat vooral aan bij ministers van Economische Zaken en Kamerleden die zich betrokken voelen bij de BV Nederland Kennisland. Zij zien het toestel en de gerelateerde uitgaven als een voet tussen de deur in de Amerikaanse defensie-industrie, die technologisch flink vooruit loopt op de Europese. Nederlandse bedrijven die een paar botjes krijgen toegeworpen van Amerikaanse bedrijven hebben zo toch weer een voorsprong op hun Europese concurrenten. Stap je uit het JSF-project, dan wordt die deur door de Amerikaanse defensie-industrie resoluut dicht gesmeten.

6. Tegenorders. Wederom een economisch argument. Voor de JSF-toestellen in Europa zijn straks regionale onderhoudsbedrijven en toeleveranciers nodig. Het idee is dat ieder land dat meedoet aan de ontwikkeling van de JSF een aantal toelevering- en onderhoudstaken krijgt. Voorbeeld: Nederland gaat de toelevering en het onderhoud doen van de high tech-vizieren voor de helmen van JSF-piloten.

De overwegingen tégen aanschaf
1. De electorale lynchpartij door PvdA-leden en -kiezers. Met stip bovenaan. Voor politici een vrij overtuigend schrikbeeld is zes maanden voor belangrijke verkiezingen – laten we zeggen, de gemeenteraadsverkiezingen van 2014 – een onder de eigen kiezers en leden hoogst impopulair besluit nemen. En zeker omdat de PvdA tijdens de verkiezingscampagne nog riep dat Nederland uit de JSF moest stappen. Onderzoeken, enquêtes en peilingen bevestigen dat PvdA-leden en -kiezers tegen de Joint Strike Fighter zijn, full stop. Daar verandert een twitterbarrage niets aan. Lokale politici voelen er weinig voor zich naar de slachtbank te laten leiden om de Haagse club een handje te helpen, na alles wat de gemeenten toch al over zich uitgestort krijgen aan bezuinigingen.

2. De coalitie komt niet in gevaar door een tegenstem. In het regeerakkoord staat niet dat de JSF aangeschaft moet worden en er zijn ook nog geen signalen dat de VVD het kabinet zal laten vallen als er dankzij de PvdA tóch geen meerderheid voor aanschaf is. Er kan dus met gerust hart tegen de JSF gestemd worden.

3. De JSF is onverantwoordelijk duur geworden. Voor de eerder genoemde €4,5 miljard aan belastinggeld zou Nederland eerst 85 JSF-toestellen krijgen. Toen werden het er 56 — vorig jaar nog door toenmalig defensieminister Hans Hillen ‘het absolute minimum’ genoemd — en nu staat het aantal op 35. Zelfs bij de sluwste verkoper van tweedehands auto’s zou het schaamrood op de kaken staan. Voor 4,5 miljard koop je immers veel meer Saab Gripens. Daar komen geruchten over indrukwekkende onderhoudskosten bij: de verhalen lopen uiteen van €11 tot 13 miljard voor de komende 20 jaar. En ja, ook dat moet worden betaald uit belastingcentjes.

4. Grote vraagtekens bij de rol van de JSF. Het is weinig zinvol om eerst een toestel te kopen en pas daarna te kijken naar welke rol de Nederlandse krijgsmacht eigenlijk moet gaan spelen in de wereld. Toch lijkt precies dat te gaan gebeuren: eerst komt de beslissing over de JSF en daarna komt defensieminister Hennis met haar visie op de rol van de krijgsmacht voor de komende jaren. Ongetwijfeld zal de JSF in die visie een centrale rol spelen maar het is de vraag of het paard dan niet achter de wagen gespannen wordt.

5. Ik ben klaar met dat gezeik! Doorgewinterde Haagse PvdA’ers zijn het beu dat de PvdA er op de één of andere manier steeds weer in slaagt probleemeigenaar te worden van andermans wensen en problemen. Het zijn de VVD en het CDA die de impopulaire Joint Strike Fighter zo graag willen, dus waarom moet de PvdA nou weer de Atlas zijn die met dat rotsblok op de rug rondsjouwt? Tijd voor een duidelijk statement: tegen stemmen.

6. Tegenorders. Gripen-producent Saab en de Zweedse regering hebben jaren geleden al toegezegd dat zij qua bedragen net zulke grote tegenorders kunnen plaatsen bij de Nederlandse industrie als de Amerikaanse tegenhangers. Daarmee vervalt het pro-argument met betrekking tot tegenorders voor de JSF.

7. Frans Timmermans is vóór de komst van de JSF. De verleiding om Fransje een hak te zetten is voor sommige PvdA’ers ongetwijfeld en simpelweg onweerstaanbaar.

8. De JSF is géén ruilmiddel. Instemmen met de komst van de JSF in ruil voor bijvoorbeeld een moratorium op boren naar schaliegas? Een slecht idee. Als de JSF gekocht is kan je niet meer terug, maar een volgend kabinet kan met één streek van de pen het moratorium opheffen. Als de JSF al een duur ruilmiddel is, dan voor iets dat net zo moeilijk kan worden teruggedraaid.