Paars-Plus verder weg dan Paars ooit was

Het is een favoriet spel onder de wat intellectuelere political junkies: speculeren over de vorming van een ‘Paars-Plus’-kabinet, een regering van PvdA, D66, VVD en Groenlinks. Maar waar Paars mogelijk was omdat de drie partijen in 1994 en 1998 bereid waren tot een simpele, non-ideologische uitruil van beleidsvoorstellen, resulterend in een enigszins technocratisch geheel, zijn er nu minstens twee partijen die zich meer teruggetrokken hebben op hun ideologische heuvel. Een Paars-Plus kabinet lijkt daardoor juist verder weg dan ooit.

De twee lijnrecht tegenover elkaar staande partijen zijn de Partij van de Arbeid en de VVD. Waar de PvdA in de jaren ’90 getroffen werd door een vlaag van non-ideologisch pragmatisme en men best wel eens wilde zien hoe een zakenkabinet met de liberalen uit zou pakken – ook ingegeven door de kans eens zonder het CDA te regeren – en de VVD omgekeerd het experiment ook best aandurfde, is er nu juist sprake van een ideologischer stellingname die zo’n samenwerking veel moeilijker te realiseren maakt.

Op rechts woedt een strijd om het leiderschap: wie wordt de grootste, de VVD, de PVV of het CDA? De VVD ruikt de kans om, net als in 1994, groter te worden dan het CDA, dat nu echt aan het imploderen geslagen is met Jan Peter Balkenende als lijsttrekker. De VVD profileert zich sociaal-economisch sterk als rechtse partij en werpt zich op als de beschermheer van de hypotheekrenteaftrek en de slachter van de kilometerheffing. Het CDA, geschrokken van de hete adem van de VVD en nu zelfs de PVV in de nek, verklaarde zich fluks ook een mordicus tegenstander van de beperking van de hypothreekrenteaftrek, en verklaarde ook nog de kilometerheffing dood, ondanks het feit dat een eigen minister – Camiel Eurlings – er hard voor gestreden heeft en heel het CDA zich er eerder aan committeerde.

Met de harde stellingname op deze twee onderwerpen sluit de VVD inhoudelijk sowieso al Groenlinks uit. Die partij ziet de kilometerheffing liever vandaag dan morgen ingevoerd. Zowel de Partij van de Arbeid, Groenlinks en D66 vinden daarnaast het beperken van de hypotheekrenteaftrek daarnaast noodzakelijk geworden. De aftrek volledig intact laten, zoals de VVD wil, is volgens die drie partijen gewoonweg geen optie.

Is er dan een uitruil mogelijk op andere vlakken? Kunnen de hypotheekrenteaftrek en de kilometerheffing in stand worden gehouden en de noodzakelijke bezuinigingen ergens anders gevonden worden? Hier stuit de VVD weer op inhoudelijke uitsluitingen bij de potentiële Paarse partners. De PvdA zal, naast in het laatste kabinet genomen bezuinigingen op de AWBZ, verdere diepe bezuinigingen in de zorg onacceptabel vinden. D66 is tegen iedere vorm van bezuiniging op onderwijs. Sterker, daar moet juist meer geld naartoe, vindt de partij.

Het is ontegenzeggelijk waar dat een regeerakkoord altijd een compromis is. Maar het onderwerp ‘geloofwaardigheid van de politiek’ is de afgelopen jaren een heet hangijzer geworden, mede dankzij de politiek zelf. Waar politici ‘regels zijn regels’ zijn gaan roepen en aandringen op afrekenbaarheid van niet alleen zichzelf maar ook van de burger, moet men niet gek staan te kijken dat kiezers het minder snel accepteren wanneer politieke partijen eens ingenomen standpunten inwisselen of afzwakken.

Geert Wilders heeft dat teken des tijds goed begrepen: hij maakte daarom enige onderhandelingen tussen de PVV en het CDA en de VVD onmogelijk door van het behoud van de AOW vanaf 65 jaar een breekpunt te maken. CDA en VVD weten dus bij voorbaat al dat ze geen gesprekken hoeven te voeren met de PVV, want CDA en VVD willen juist zeer graag de AOW-leeftijd verhogen. Inleveren op ingenomen standpunten, het moeten doen van concessies, Wilders begint er niet eens aan. Precies die compromisloosheid maakt Wilders zo aantrekkelijk in de ogen van kiezers die het “gedraai” van politieke partijen beu zijn. Bovendien suggereert Wilders dat hij zijn ideeën, zijn overtuigingen belangrijker vindt dan het verkrijgen van macht.

Het is dat mechanisme – geen compromissen sluiten wordt beloond – dat ook andere partijen, zoals de VVD maar ook de PvdA, angst inbezoemt en hen ertoe drijft om minder toegeeflijk te zijn op voor die partijen belangrijke punten.

De Partij van de Arbeid heeft al aan den lijve ondervonden wat er gebeurt als het van de ingeslagen koers afwijkt. Tijdens de verkiezingscampagne van 2006, toen voormalig lijsttrekker Wouter Bos hoge ogen gooide als de leider van de oppositie tegen de kabinetten Balkenende-II en -III en de PvdA hoogterecords brak in de strijd tegen vooral het CDA, zakte Bos ogenblikkelijk in de peilingen toen hij weigerde het CDA van Jan Peter Balkenende uit te sluiten. De SP van – toen – Jan Marijnissen deed dat wel. Gevolg: de PvdA verloor de verkiezingen, de SP haalde de grootste verkiezingswinst binnen. Het bezorgde Wouter Bos hoofdbrekens.

De informateur die de verkenningen voor een eventueel Paars-Plus moet doen zal meer dan hoofdpijn krijgen. De kans dat hij zijn opdracht terug moet geven is veel groter dan in 1994. Toen duurde het immers ook maanden en twee informatierondes voordat PvdA, D66 en VVD uitkwamen op een koele uitruil van voorstellen, zonder een gezamenlijke visie die de sociaal-democratie van de PvdA, het sociaal-liberalisme van D66 en het liberaal-conservatisme van de VVD tot een geheel vlechtte.

Met de compromislozere stellingname door met name de PvdA en de VVD wordt dat nog problematischer, om niet te zeggen onmogelijk.

Kaj

Communicatiestrateeg en schrijver van het boek ‘Megafoonpolitiek‘. Op Twitter te vinden als @kajleers. Politiek bewust, voormalig financieel-economisch journalist, muziekmaker, professionele kletskous, schrijver. Geeft ook social media-trainingen, denkt graag met je mee over communicatiestrategie. En ja, content is en blijft King.