Verkiezingen: de partijen en hun uitdagingen UPDATE

Voor de tweede keer zet de Partij van de Arbeid het slagveld op zijn kop nog vóór de strijd begonnen is. Liet de partij eerst het kabinet vallen, nu trekt de beschadigde generaal zich terug en laat zich vervangen door een heus stemmenkanon: Job Cohen. Wéér moeten de andere partijen hun strategie flink bijstellen, in het bijzonder het CDA. Die partij krijgt wat het wil: een verkiezingsstrijd die draait om leiderschap. Maar die strijd was Balkenende liever aangegaan met ieder ander dan Job Cohen.

De achtergrond waartegen de verkiezingsstrijd zich afspeelt blijft hetzelfde als in de eerste analyse, geschreven vóór het terugtreden van Agnes Kant en Wouter Bos. Het gaat om twee schaakborden: het sociaal-economische, en het sociaal-culturele. Op het eerste bord draait het om de invulling door de partijen van de bezuinigingsvoorstellen waar de 20 ambtelijke commissies medio april mee gaan komen, en op het tweede bord om de vraag welk Nederland de kiezer wil: het Nederland van Job Cohen, of het Nederland van Geert Wilders.

Dat laatste komt misschien als een te simpele versimpeling over, maar dat is wel de keuze die zowel Cohen als Wilders nu voorleggen. Cohen expliciet – zie zijn toespraak – en Wilders impliciet. Als de PvdA erin slaagt de verkiezingsstrijd zo te framen, dan krijgen de andere partijen het nog lastig. Op rechts dreigt een versplintering tussen CDA, VVD en PVV, terwijl op links Cohen soeverein heerst als de favoriete premierskandidaat. Daar komt nog eens bij dat als de strijd uitloopt op een keuze tussen Cohen of Wilders, een Nederlandse herhaling dreigt van de strijd Chirac-Le Pen in 2002. Waarbij Cohen overtuigend zal winnen.

SP
Arme Emile Roemer. De opvolger van Agnes Kant had zich voorbereid op dagen van interviews op televisie, radio en geschreven media ter introductie van zichzelf, maar moet nu lijdzaam toezien hoe olifant Job Cohen de porceleinkast op stelten zet. Dat maakt het lastig voor Roemer om zichzelf te positioneren. Maar Roemer krijgt het nog lastiger dan Kant het al had. Wilders plunderde het kiezerspotje al en nu komt Job Cohen van de PvdA ook nog eens langs. Het is aan de SP om de verschillen met de PvdA nog eens aan te scherpen en tegelijkertijd te proberen de aan Wilders verloren kiezers terug te halen.

Dat wordt problematisch, want net als Kant kan ook Roemer nu niet opeens uit een rechts anti-immigratievaatje gaan tappen. Roemer zal willen proberen het lek naar de PvdA te dichten door een coalitie te smeden met de PvdA en Groenlinks. Op die manier zou de urgentie voor SP-kiezers om over te stappen minder worden. Nog geen 24 uur nadat Cohen zich kandidaat stelde, deed Roemer precies dat voorstel, waar Cohen niet direct afwijzend op reageerde. Dat is niet vreemd, want voor Cohen is er een tweede kant aan de samenwerkings-medaille: het idee dat als de SP en de PvdA vriendelijk voor elkaar zijn, SP-stemmers juist sneller naar de PvdA over zullen stappen.

Maar voor de SP dreigt nog iets anders: nu de partij in peilingen wegglijdt, is er een kans dat ze buitengesloten wordt bij grote TV-debatten.

Grootste uitdaging: boven het mediageweld rondom Job Cohen uitkomen, en proberen kiezers terug te halen bij Wilders.
Grootste probleem: het mediageweld rondom Job Cohen.

Groenlinks
Voor Groenlinks verandert er qua positionering op het slagveld relatief weinig ten opzichte van de eerste analyse. Net als D66 profiteerde Groenlinks tot nu toe van gedesillusioneerde PvdA-stemmers die uit protest overstapten. Maar de komst van stemmentrekker Job Cohen maakt het wel een stuk lastiger. Femke Halsema werd tot nu toe gezien als een rustige, overtuigende lijsttrekker. Alleen al daarom trok Groenlinks kiezers weg bij de PvdA, waar het imago van Wouter Bos sleets was geworden en het vertrouwen in hem laag. Halsema’s star power was dus gerezen omdat die van de concurrenten afnam, en omdat Halsema zelf door de jaren heen rustiger geworden is. Maar met de star power van Cohen verbleekt die van Halsema.

De strategie van Groenlinks wordt vermoedelijk niet gewijzigd, al was het maar omdat er eigenlijk geen alternatieven zijn. De partij zal wel iets defensiever worden, in die zin dat de eerste opgave voor de partij nu is om de overgelopen PvdA-kiezers in het gareel te houden. Dat zal Groenlinks proberen door de verschillen met de PvdA duidelijk(er) te maken. Geen gemakkelijke taak. Want met de val van het kabinet verdwijnt voor Halsema een belangrijke manier om de verschillen met de PvdA aan te tonen: ze kan het beuken op het kabinet niet meer gebruiken als pauk om op te slaan en zo herrie te maken. Een optie is nog te proberen de PvdA zelf aan te vallen op de bereidheid om met rechtse partijen compromissen te sluiten. Dit wordt wel bemoeilijkt door het openlijke geflirt uit Groenlinks-kringen met een ‘Paars-Plus’-coalitie: een regering van Groenlinks, PvdA, D66 en VVD. Grote kans dat Groenlinks zichzelf positioneert als de onmisbare schakel die nodig is voor een Paars-Plus coalitie, in de hoop zo strategische stemmers naar zich toe te trekken. Een beetje de strategie die D66 in 1998 voerde, toen het zich opwierp als het noodzakelijke bindmiddel.

Grootste uitdaging: voorkomen dat PvdA-kiezers terugvloeien naar de PvdA. Nieuwe kiezers aantrekken.
Grootste probleem: noodzaak voor Groenlinks als alternatief voor de PvdA is weg nu het kabinet gevallen is, en de PvdA zich weer vrijelijk kan profileren met een sterkere lijsttrekker aan het hoofd.

PvdA
Met één veeg zette Wouter Bos de strategie van de Partij van de Arbeid volledig op zijn kop. De uitslag van de gemeenteraadsverkiezingen en de peilingen wezen er al op dat de breker van het kabinet dit keer niet de rekening betaalt. Onder Bos hervond de PvdA de stijgende lijn, en met Cohen als de beoogde partijleider krijgt de partij er nog eens vleugels bij. Tenzij Cohen fouten gaat maken, zal deze stijgende lijn de komende weken nog even doorzetten en dan afvlakken, om vervolgens weer te gaan bewegen in de laatste weken vóór de verkiezingen op 9 juni. De mens Job Cohen is in zijn eentje goed voor meerdere zetels in de peilingen, als een lijsttrekker met statuur en gewicht. Hij zal zich tijdens debatten beter boven de partijen kunnen plaatsen dan Jan Peter Balkenende of Alexander Pechtold, omdat hij een relatief onbeschreven blad is. De andere partijen zullen moeite hebben om landelijk bekende informatie te vinden over hem waarmee ze hem om de oren kunnen slaan.

Schrok de PvdA eerder nog enigszins terug voor de door het CDA gedroomde tweestrijd tussen Bos en Balkenende, met Cohen aan het hoofd – die meer vertrouwen en aanzien geniet dan de toch beschadigde Balkenende – gaat de PvdA die strijd nu graag aan. De opdracht voor Cohen is om het centrum-linkse profiel van de PvdA te restaureren en het vertrouwen in die partij te herstellen. Maar bovenal is het zaak voor Cohen om geen fouten te maken. De komende week zal hij nog bewierookt worden, waarna – zoals altijd – media gaan graven in zijn verleden en negatieve zaken onvermijdelijk boven zullen komen drijven. De periode-Van Gogh zal voorbij komen, evenals het opgenomen gesprek tussen hem en Rob Oudkerk over ‘ónze kut-Marokkanen’, iets wat het vermoedelijk niet goed zal doen onder kiezers van Marokkaanse afkomst. Afhankelijk van hoe Cohen met deze zaken omgaat, zal het voor andere partijen lastig zijn om persoonlijke aanvallen te lanceren.

Grootste uitdaging: kiezers terughalen bij D66 en Groenlinks, wat makkelijker zal gaan omdat Cohen geen Wouter Bos is, en hij meer aanzien geniet. Tegelijkertijd het CDA klein houden, door die partij steeds weer op te roepen een eventuele coalitie met de PVV uit te sluiten.
Grootste probleem: het wantrouwen van naar D66 en Groenlinks overgelopen PvdA-stemmers. De persoon Cohen kan heel wat potjes breken maar het gedraai van de PvdA als partij zit nog steeds veel kiezers dwars.

D66
Het wordt misschien wat saai want repetitief, maar ook D66 gaat problemen krijgen met de komst van Job Cohen op het strijdtoneel. Dat komt vooral doordat D66 het – zoals eigenlijk altijd – van de persoonlijke aantrekkingskracht van de lijsttrekker moet hebben. Cohen heeft meer aantrekkingskracht dan Wouter Bos. Het ligt dus in de rede dat D66, van oudsher al een communicerend vat met de PvdA, sneller afscheid zal moeten nemen van meer overgelopen PvdA-kiezers. Mogelijk dat dit nog kan worden gestopt als Pechtold overtuigend en met fatsoen Cohen weet te verslaan in de debatten. Maar die kans is niet erg groot; Pechtold bleek nauwelijks opgewassen te zijn tegen een ontketende Wouter Bos, die in de beeldvorming op het punt stond de anti-Wildersfakkel van Pechtold over te nemen.

Want dat is hét punt waar Pechtold goed mee scoorde onder PvdA’ers: zijn sterke stellingname tegenover Wilders. Helaas voor D66 heeft Pechtold enkele maanden geleden al besloten dat hij zetels wil winnen om meer redenen dan alleen zijn populariteit als de tegenpool van Wilders. Pechtold wil af van de vanzelfsprekendheid van D66 als redelijk alternatief. Maar tijdens de recente debatten kwam het sociaal-economische verhaal van Pechtold niet goed uit de verf. Alle kans dus dat Pechtold straks alsnog gaat proberen weer de anti-Wilders te worden als blijkt dat de terugloop van kiezers naar de PvdA doorzet. Ook richting VVD-stemmers blijft dat een goed idee; zolang de VVD niet onomwonden een coalitie met de PVV uitsluit, zullen linkse VVD’ers blijven overwegen een stem uit te brengen op Pechtold als de anti-Wilders. Maar als die fakkel overtuigend overgenomen wordt door Cohen, die voor echte VVD’ers gewoon te links is, zal die reden vervallen en kiezen ze vermoedelijk toch weer voor de VVD. Richting PvdA lijkt D66 een nieuwe strategie uit te willen proberen: de PvdA wegzetten als ‘regentesk’, als ordinaire machtspartij. Daar heeft men van geproefd door D66 Amsterdam, dat riep om verandering en ten strijde trok tegen de ‘arrogantie van de macht van de PvdA’.

Grootste uitdaging: voorkomen dat veel kiezers terugvloeien naar de PvdA en de VVD, en voorkomen dat het de PvdA lukt D66 neer te zetten als een rechtse bezuinigingspartij.
Grootste probleem: dat de aantrekkingskracht van D66 hem toch in de persoon Pechtold zit, die het nu moet stellen met de veel sterkere persoonlijkheid Cohen.

CDA
Nog maar zeer kort geleden was men er na lang puzzelen uit bij het CDA: Balkenende blijft lijsttrekker, en ingezet zal worden op de rust en integriteit die kiezers hem volgens private polls toedichten. Men maakte zich op voor, en koerste aan op een tweestrijd tussen Balkenende en Wouter Bos, die volgens dezelfde peilingen grote zwakke plekken vertoonde. Maar de komst van Cohen verandert dat volledig. Cohen scoort op de meeste punten veel hoger dan Balkenende. De tweestrijd-strategie kan dus bij het grofvuil. In de plaats daarvan kan het niet anders of het CDA richt zich nu sterk op de traditionele tweesporen-strategie: aan de ene kant offensief jegens de kiezers op rechts, in een poging kiezers terug te halen bij de VVD en tegelijkertijd weg te houden bij de PVV, en aan de andere kant defensief tegen Cohen door kiezers te wijzen op de mogelijkheid van een potverterend links kabinet dat moeilijke beslissingen uit de weg wil gaan.

Die laatste strategie liet Balkenende in een reeks interviews rond de Kerst van 2009 al doorschemeren. Opeens was daar weer Jan Peter de Hervormer uit zijn eerste kabinetten, toen hij bezuinigde met zijn trouwe vrienden van de VVD. Het lastige voor Balkenende is dat zijn imago als premier sleets geworden is, na alweer een mislukt kabinet. Het CDA moet bovendien uitkijken voor de VVD, waar Mark Rutte zich met het enthousiasme van een pitbull terriër vastgebeten heeft in sociaal-economisch rechtse thema’s en openlijk lonkt naar rechtse CDA’ers. Rutte zal het CDA tijdens de campagne keer op keer dwingen kleur te bekennen. Het CDA kan nu niet meer als vanouds stellen dat het noch naar links, noch naar rechts buigt, met sterke concurrentie op zowel links als rechts.

Grootste uitdaging: voor het CDA is een tweestrijd met de PvdA nauwelijks nog interessant. In plaats daarvan is de kwestie nu meer wie de leider op rechts wordt. Sociaal-economisch spiegelen aan de PvdA, in de hoop daarmee de anti-these voor de PvdA in het midden te worden, wordt moeilijk daar de VVD van Rutte minder genuanceerd zal zijn.
Grootste probleem: Balkenende weer verkopen als betrouwbaar staatsman, en de leidende partij ‘op rechts’ worden.

VVD
Mark Rutte. De schipper die rechtsdoor voer, zich niet liet afleiden, de touwtjes stevig in handen hield – en gelijk kreeg. Qua strategie verandert er voor de VVD weinig met de entrée van Cohen. De VVD doet het in de peilingen beter. Rutte weet de VVD te positioneren als een degelijke partij die hamert op traditioneel rechtse sociaal-economische onderwerpen, zich onderwijl profilerend als een aantrekkelijk alternatief voor rechtse CDA’ers die gruwden van de samenwerking van het CDA met de PvdA in een kabinet, maar die een stem op Wilders een stap te ver vonden.

En daar zit meteen het probleem voor Rutte: het CDA is niet meer gebonden aan de vermaledijde PvdA. De christendemocraten zullen weer een rechtsere koers varen en daarmee komt een einde aan het prijsschieten van Rutte op de rechtervleugel van het CDA. Een ware uitputtingsslag om de verschillen met de christendemocraten wacht. Een andere slag  is die met de PVV. Wilders zal de VVD afschilderen als te mild op het gebied van immigratie en integratie. Aan Rutte de opdracht om zowel de verschillen met Wilders kleiner te maken en tegelijkertijd gedesillusioneerde VVD-stemmers terug te halen uit het PVV-kamp. Rutte krijgt het dus nogal druk met een oorlog op twee fronten, maar kan profiteren van naar D66 overgelopen kiezers die weer terugkeren op het nest als Pechtold zijn rol als de ‘Anti-Wilders’ definitief kwijt raakt aan Cohen en sociaal-economische thema’s meer prominentie krijgen zodra de 20 ambtelijke commissies hun bezuinigingsvoorstellen bekend maken.

Grootste uitdaging: kiezers terughalen bij de PVV van Geert Wilders, en rechtse CDA’ers overtuigen om op de VVD te gaan stemmen.
Grootste probleem: Mark Rutte zelf. Hij kan te genuanceerd zijn.

PVV
Ook voor Wilders verandert er niet veel. Hij is deze verkiezingen zowel een schapenhond als een paaldanseres. Aan de ene kant moet hij erin slagen om overgelopen CDA-, SP- en VVD-kiezers binnen de hekken te houden, en aan de andere kant moet hij proberen thuisblijvers te motiveren om naar het stemhokje te gaan. Want dat is het electoraat van de PVV: voor zeker de helft mensen die sinds 2002 (het jaar van Pim Fortuyn) geen stemhokje van binnen hebben gezien en dus verdwenen uit de opkomstcijfers, en CDA-, VVD- en SP-stemmers.

Wilders schaakt op twee borden: het sociaal-culturele en het sociaal-economische. De ex-VVD’er die 16 jaar lang heilig geloofde in het bezuinigen op sociale voorzieningen en het versoberen van het AOW-gebouw is nu vóór het in stand houden van een AOW-leeftijd van 65 en tegen bezuinigingen op sociale voorzieningen als de zorg. (Zegt hij.) Op sociaal-cultureel vlak haalt hij vooral kiezers weg bij het CDA en de VVD, op sociaal-economisch vlak bij de SP. Deze strategieën zal hij volhouden; hij kan niet anders. Veel meer is er over Wilders’ strategie niet te melden – en meer is er ook niet. Wel kan hij zich met de komst van Cohen sterker profileren: voor hem is Cohen de belichaming van de ‘oude’ Linkse Kerk-PvdA.

Grootste uitdaging: geloofwaardig blijven.
Grootste probleem: geloofwaardig overkomen.

Christenunie
André Rouvoet lieten zich onlangs in de kaarten kijken: de partij presenteerde een sociaal-christelijk bezuinigingspakket van 12 miljard euro, waarin nauwelijks gerept werd over bezuinigingen. Daarmee wil de Christenuni zich duidelijk onderscheiden van het CDA, de grootste electorale concurrent. Rouvoet en de zijnen hopen te profiteren van linkse christenen die niet op het rechtse hervormingsgezinde CDA van Balkenende willen stemmen, maar een stem op een niet-christelijke partij niet zien zitten. De Christenunie als een überchristelijke PvdA, dus. Blijft het probleem van de profilering.

Gebruikt als bijzet-tafel door het CDA en gedoogd door de PvdA, moest de kleinste regeringspartner na nog net geen drie jaar afscheid nemen van regeringsverantwoordelijkheid. Het probleem is: waar was de Christenunie in de coalitie nu precies verantwoordelijk voor? Op sociaal-economisch gebied had de partij meer met de PvdA, op sociaal-cultureel gebied meer met het CDA. Niet zo vreemd natuurlijk. Maar waar onderscheidde de Christenunie zich nou op? De partij loopt bovendien het risico weggeblazen te worden door het mediageweld tussen de andere, grotere partijen.

Grootste uitdaging: overtuigde  linkse christenen wegsnoepen bij het CDA
Grootste probleem: vermalen worden tussen de grotere partijen.

Mark Rutte. De schipper die rechtsdoor voer, zich niet liet afleiden, de touwtjes stevig in handen hield – en gelijk kreeg. De VVD doet het in de peilingen steeds beter. Rutte weet de VVD te positioneren als een degelijke partij die hamert op traditioneel rechtse sociaal-economische onderwerpen, zich onderwijl profilerend als een aantrekkelijk alternatief voor rechtse CDA’ers die gruwden van de samenwerking van het CDA met de PvdA in een kabinet, maar die een stem op Wilders een stap te ver vondn.En daar zit meteen het probleem voor Rutte: het CDA is niet meer gebonden aan de vermaledijde PvdA. De christendemocraten zullen weer een rechtsere koers varen en daarmee komt een einde aan het prijsschieten van Rutte op de rechtervleugel van het CDA. Een ware uitputtingsslag om de verschillen met de christendemocraten wacht. Een andere slag  is die met de PVV. Wilders zal de VVD afschilderen als te mild op het gebied van immigratie en integratie. Aan Rutte de opdracht om zowel de verschillen met Wilders kleiner te maken en tegelijkertijd gedesillusioneerde VVD-stemmers terug te halen uit het PVV-kamp. Rutte krijgt het dus nogal druk met een oorlog op twee fronten.

Kaj

Communicatiestrateeg en schrijver van het boek ‘Megafoonpolitiek‘. Op Twitter te vinden als @kajleers. Politiek bewust, voormalig financieel-economisch journalist, muziekmaker, professionele kletskous, schrijver. Geeft ook social media-trainingen, denkt graag met je mee over communicatiestrategie. En ja, content is en blijft King.